Baraj, çok eski dönemlerden beri insanlığın su ve tarımsal ihtiyaçlarını karşılamak için inşa edilmiş yapılardır. Günümüzde modern barajların strateji önemi çok ama çok önemlidir. Strateji bir öneme sahip olmalarının nedenlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Enerji üretimi konusunda ülkelerde büyük paylara sahiplerdir.
• Ülkelerin tarımsal hayatlarının devamlılığı ve verimi için çok önemlidirler.
• Taşkınları önlemek amacıyla kullanıldıkları için yapıldıkları alan çok önemlidir.

Ülkelerin en ucuz ve doğal yoldan elektrik üretmesine katkıları görmezden gelinemeyecek kadar büyük olan barajlar, alansal olarak çok büyük olurlarsa bulundukları bölgelerin iklimlerini değiştirebilmekte ve ekolojik dengeyi değiştirebilmektedir. Bu yüzden günümüzde çok daha küçük alanlara inşa ediliyorlar ya da hidroelektrik barajları inşa ediliyor. Özellikle taşkınları önlemek için bol yağış alan yerlerde inşa edilen barajlar günümüzde gölet olarak da inşa edilmeye başlanmıştır. Yapılan bu baraj ya da göletlerden tarımsal alanlara kanallar yardımı ile su taşınır. Aynı Milattan Önce 4000’li yıllarda Mısır’da Nil Nehri üzerine yapıldıkları gibi.

Barajlar, içme ve kullanma suyu temini, sanayi suyu olarak kullanılma, sulama suyu, hidroelektrik üretimi, su ürünleri üretimi, mesire alanlarının oluşturulması gibi nedenlerden dolayı inşa edilirler. Barajlar; baraj gövdesi, baraj gölü, su alma yapısı, dip savak, dolu savak ve çevirme (derivasyon) tesisleri olmak üzere altı alandan oluşurlar.

Baraj gövdesi; vadiyi kapatan ve baraj gölü oluşumunu sağlayan yapıdır. Beton, kaya ve toprak kullanılarak yapılırlar.

Baraj gölü; baraj gövdesinin gerisinde suların biriktiği alandır.

Su alma alanı; barajda bulunan suyu almaya yarayan alandır.

Dip savak alanı; zorunlu durumlarda barajın tamamen boşalmasını sağlayacak olan alandır.

Dolu savak alanı; barajın kaldıramayacağı suyun boşaltılmasını sağlayan alandır.

Çevirme tesisler; barajların inşaatı sırasında suyun yatağından uzaklaşmasını sağlayan açık veya kapalı olan suyun iletildiği sistemdir.

Günümüzde daha çok iki tip baraj türü kullanılmaktadır. Bunlar:

Beton barajlar: Genelde ağırlık olarak kullanılan barajlardır. Baraj gölündeki suların itme gücüne ağırlıklarıyla karşı koyarlar.

Dolgu barajlar: Çakıl, kil, silt ve kum gibi malzemeler kullanılarak yapılan, geçirimsiz, heterojen tabanlı, geniş vadilerde kullanılan baraj türüdür.

Yukarıda bahsettiğimiz hidroelektrik barajları ya da santrallerine değinmeden olmaz. Bu barajlar elektrik üretmek amacıyla suyun akış şiddetini kullanan bir baraj tipidir. Baraj, türbin, jeneratör ve enerji iletim hattı olmak üzere dört ana bölümden oluşurlar. Baraj kapaklarının açılması ile şiddetli şekilde akan suyun türbinleri çevirmesi sonucunda enerji elde etmek için kurulan bu barajlardaki türbinlerin ortalama ağırlıkları 172 tondur.

Barajların ve baraj çeşidi olan hidroelektrik santrallerinin ne kadar doğa dostu olanları kullanılıyor olsa da çevreye zarar veriyorlar. Bu zararlar arasında sanırım en üzücü olanı; türlerin ve doğal yaşam alanlarının yok olmasıdır. Akarsuyun doğal yapısı bozulduğu için bu kötü sonuç ortaya çıkıyor. Bunun yanı sıra deltalar geriliyor, doğal yolla oluşan göller ve yer altı suları zayıflıyor ve canlı çevreye istemeden de olsa zarar veriliyor. İşte tüm bunların en aza inmiş şekilde yapılması için barajın yeri, yapılış şekli ve yapımında kullanılan malzemeler çok büyük önem taşıyor. Her ne kadar insanların ihtiyaçları içi kurulsa da barajlar diğer canlı türlerini de öncelikle olarak düşünmeliyiz.

 

 

Baraj nedir? Baraj neden inşa edilir? Barajdan ne elde edilir? Barajlar neden önemlidir? İlk baraj örneği nedir? İlk baraj örneği nerede yapılmıştır? Barajlar neler için kullanılır? Barajlar kaç alandan oluşur? Hidroelektrik santrali nedir? Hidroelektrik santrali kaç bölümden oluşur? Barajların çevreye verdikleri zararlar nelerdir?