Neptün'e çok garip bir şey oldu. Son birkaç yıldır, mavi atmosferini tipik olarak süsleyen soluk bulut çizgileri neredeyse yok oldu.

Dahası, Hubble Uzay Teleskobu'nun Neptün'ü ilk kez belgelemeye başladığı 1994 yılına kadar uzanan görüntüler, bunun ilk kez olmadığını gösteriyor. Dalgalanmalar bir başka periyodik değişimle de bağlantılı görünüyor: Güneş döngüsünün 11 yıllık aktivitesi.

Neptün'ün Güneş'ten yaklaşık 4,5 milyar kilometre ya da Dünya ile Güneş arasındaki ortalama mesafenin 30 katından biraz fazla uzakta olduğu düşünüldüğünde, bu keşif gökbilimcileri hem şaşırttı hem de meraklandırdı. Ve en son dönüşüm özellikle dramatik oldu. 2019'da orta enlemlerdeki bulutlar solmaya başladı. 2020'ye gelindiğinde gezegen neredeyse hiç bulutsuz görünüyordu.

Araştırmayı yönetirken UC Berkeley'de görev yapan Harvard Üniversitesi'nden gökbilimci Erandi Chavez, "Dört yıl sonra bile, geçtiğimiz Haziran ayında çektiğimiz görüntüler bulutların eski seviyelerine dönmediğini gösterdi" diyor.

"Bu son derece heyecan verici ve beklenmedik bir durum, özellikle de Neptün'ün daha önceki düşük bulut aktivitesi dönemi bu kadar dramatik ve uzun süreli olmadığı için."

Neptün, Güneş Sistemi'nin büyük gezegenleri arasında en uzak olanıdır ve sonuç olarak Dünya'nın bazı yakın komşuları kadar iyi çalışılmamış ya da anlaşılmamıştır. Ancak elimizdeki bilgiler, tam olarak kavrayamadığımız süreçler tarafından yönlendirilen karmaşık ve dinamik bir atmosfere işaret ediyor.

Atmosferi uzaktan incelemek nispeten sınırlayıcı olsa da uzun vadeli atmosferik eğilimlerin belirlenmesine olanak tanıyor. Chavez ve meslektaşları çalışmalarını 1994 yılından bu yana Hubble, 2002 yılından bu yana Keck Gözlemevi ve 2018 ve 2019 yıllarında Lick Gözlemevi tarafından toplanan verilere odakladılar.

Bu birleştirilmiş veri kümeleri, Neptün'deki bulut örtüsü miktarının, güneş aktivitesiyle senkronize görünen kabaca 11 yıllık döngüler boyunca dalgalandığını ortaya koymuştur.

Kabaca her 11 yılda bir, Güneş'in manyetik alanı kutup değiştirir, bu da patlamalar, koronal kütle atımları ve güneş lekelerinde bir zirve ile işaretlenir. Kutuplar yer değiştirdikten sonra Güneş bir süreliğine sessizleşir, ardından tekrar yükselişe geçerek bir başka güneş maksimumuna ulaşır.

Güneş maksimuma ulaştığında daha yoğun ultraviyole ışık yayarak Güneş Sistemi'ni ışınlar. Ekibin 29 yıllık analizi, güçlü UV ışınımının başlamasından yaklaşık 2 yıl sonra Neptün'de bulutların ortaya çıkmaya başladığını gösteriyor. Neptün'ün bulut örtüsü ile albedosu, yani yansıttığı güneş ışığı miktarı arasında da pozitif bir korelasyon var.

UC Berkeley'den gökbilimci Imke de Pater, "Bu olağanüstü veriler bize Neptün'ün bulut örtüsünün Güneş'in döngüsüyle ilişkili olduğuna dair şimdiye kadarki en güçlü kanıtı veriyor" diyor.

"Bulgularımız, Güneş'in UV ışınlarının yeterince güçlü olduğunda Neptün'ün bulutlarını üreten fotokimyasal bir reaksiyonu tetikliyor olabileceği teorisini destekliyor."

Ekibin 2,5 güneş döngüsünü kapsayan analizi, Neptün'ün bulut örtüsü ve albedosunun 2002'de zirveye ulaştığını (önceki bir çalışmayla tutarlı olarak) ve 2007'de en düşük seviyeye indiğini gösteriyor. Bu tarihten sonra, bulut ve albedo 2015'te tekrar zirveye tırmanmış ve ardından tekrar düşüşe geçmiştir. En son iki güneş maksimumları 2001 ve 2015 yıllarında gerçekleşmiştir.

Bununla birlikte, sonuçlar bir tür fotokimyasal hareketliliğe işaret etse de bilim insanlarının bu hareketliliğin ne olabileceğini bulmak için bazı verileri kırması gerekecek. Örneğin, UV etkileşiminin bir olasılığı bulutların aydınlanması değil kararmasıdır ki bu da albedoyu yükseltmez, düşürür. Ve Neptün'ün derinliklerinden gelen fırtınaların fotokimyasal olarak indüklenen bulutlarla ilgisi olmayacaktır, bu da bir komplikasyon teşkil etmektedir.

Gözlemler devam ediyor ve James Webb Uzay Teleskobu'ndan yeni veriler elde ettik. Her ikisi de ekibin 2025'te beklenen bir sonraki güneş maksimumuna doğru ilerlerken elde ettiği bulgularla tutarlıdır.

De Pater, "Son görüntülerde, özellikle kuzey enlemlerinde ve yüksek irtifalarda, son ~2 yılda güneş UV akısında gözlenen artıştan beklendiği gibi daha fazla bulut gördük" diyor.

Elbette, Neptün'ü yakından incelemek için bir uzay aracı göndermek daha da iyi olurdu. Ama bu arada, idare etmek zorundayız.

 

Kaynak: https://www.sciencealert.com/