Yıldızların yok olabileceği üzerine hiç düşünmüş müydünüz? Nasıl yok olabilirler ki? Uzayda bir araya toplanmış devasa yıldızlar, biraz fazla birbirlerine yaklaşırlar ve bam! Milyarlarca ışık yılı boyunca görülebilen büyük bir patlama meydana gelir ve yıldızlar yok olur.

GRB 191019A: THE STAR DESTROYER

19 Ekim 2019'da gökbilimciler GRB 191019A adı verilen böyle bir olayın kaynağını tespit ettiler. İlk belirti, yaklaşık bir dakika süren uzun süreli bir gama ışını patlaması (GRB) idi. (GRB açısından bu uzun bir süre, ancak bazılarının çok daha uzun sürdüğüne dair kanıtlar var. Ancak, çoğu yalnızca birkaç saniye ila birkaç mikrosaniye uzunluğundadır). Neil Gehrels Swift Gözlemevi bunu hemen tespit etti.

Gökbilimciler daha sonra aylarca GRB kaynağının sönen artçı ışımasını incelediler. Uluslararası Gemini Gözlemevi'nin yanı sıra Nordic Optik Teleskobu ve Hubble Uzay Teleskobu'nu kullandılar. Gözlemler, yaklaşık 3 milyar ışık yılı uzaklıktaki bir galaksinin kalabalık kalbindeki yıldız ölüm sahnesini ortaya çıkardı.

Gözlemciler bunu, galaksinin merkezindeki süper kütleli kara deliğin kaotik komşuluğundaki yıldız kalıntıları ve yıldızların neredeyse yıkım derbisi benzeri bir çarpışması olarak tanımladılar. GRB parlamasının kaynağı galaksinin kalbinden sadece 100 ışık yılı uzaktaydı. Kaynağın merkezi süper kütleli kara deliğe çok yakın olduğu ortaya çıktı.

GRB ve kaynağı hakkında bir makalenin başyazarı olan Andrew Levan, "Bu yeni sonuçlar, yıldızların çarpışmaya sürüklenebilecekleri Evren'in en yoğun bölgelerinden bazılarında ölümleriyle karşılaşabileceklerini gösteriyor" dedi.

"Bu, yıldızların nasıl öldüğünü anlamak ve Dünya'da tespit edebileceğimiz yerçekimi dalgalarını hangi beklenmedik kaynakların yaratabileceği gibi diğer soruları yanıtlamak için heyecan verici."

Levan'a göre bu olayı bu kadar sıra dışı yapan şey, çok eski bir galakside gerçekleşmiş olması. Levan, "Takip gözlemimiz bize patlamanın büyük bir yıldızın çökmesinden ziyade, büyük olasılıkla iki kompakt nesnenin birleşmesinden kaynaklandığını söyledi" dedi.

"Konumunu daha önce tanımlanmış eski bir galaksinin merkezine sabitleyerek, yıldızların ölümleriyle buluşmaları için yeni bir yolun ilk alaycı kanıtını elde ettik."

Yaşlanmakta olan bir galaksi, böylesine büyük havai fişekleri bulmayı beklediğiniz yer değildir. Bunun nedeni yıldız oluşum zamanını çoktan geçmiş olmasıdır. Dev yıldızların çoğu süpernova olarak çoktan ölmüştür. Ancak çekirdeği, yıldız kalıntılarının çarpışmalarda yok olması için mükemmel bir yer olabilir.

Birçok eski galaksinin merkezi bölgeleri büyük yıldız popülasyonlarına ev sahipliği yapar. Bazı tahminlere göre, sadece birkaç ışık yılı genişliğindeki bir bölgede bir milyondan fazla yıldız toplanmıştır. Ayrıca gaz ve toz bulutlarının yanı sıra büyük yıldızların ölümüyle ortaya çıkan kara delikler ve nötron yıldızları gibi yıldız kalıntılarından oluşan bir nüfus da vardır.

Tüm bu nesneler merkezi süper kütleli kara deliğin etrafında toplanır. İki yıldız nesnesini (ister yakındaki yıldızlar ister kalıntılar olsun) merkezi kara deliğin çekim etkisi altında bir araya getirmek fazla zaman almaz.

Bir saniye içinde iki nesne birbirinin etrafında dönüyor; bir saniye sonra çarpışıyor ve uzun süreli bir GRB olarak gördüğümüz büyük bir patlama üretiyorlar. Ayrıca bir kütleçekim dalgası patlaması ve ardından bir ışık parlaması meydana gelir.

Gökbilimciler normal galaksilerde bu uzun çarpışmalı GRB'lerden çok fazla görmediler, ancak muhtemelen herkesin düşündüğünden daha sık meydana geliyorlar. Oluştukları galaksi çekirdekleri genellikle gaz ve toz bulutları tarafından gizlenir, bu da ilk GRB parlamasını ve sonraki parlamayı maskeler. Neyse ki, GRB 191019A aşağı yukarı "açıkta" meydana geldi ve bu da gözlemcilere onu oldukça uzun bir süre izleme şansı verdi.

GRB 191019A, kalabalık bir galaksi çekirdeği ortamında yıldız kalıntılarını içeren ilk gözlemlenen olaydır. Levan ve diğerleri artık ne arayacaklarını bildiklerine göre daha fazlasını bulmak istiyorlar. Umutları, bir GRB tespitini, gerçek doğaları hakkında daha fazla bilgi verecek ve en karanlık ortamlarda bile kökenlerini doğrulayacak olan karşılık gelen bir yerçekimi dalgası tespiti ile eşleştirmektir.

Neyse ki mevcut gözlemevlerinin yanı sıra Vera C. Rubin Gözlemevi gibi yeni kurulacak tesisler de bu konuda rol oynayabilir.

Levan, "Bu gibi gama ışını patlamalarını incelemek, GRB'nin tespitinden Gemini gibi teleskoplarla artçı ışımaların ve mesafelerin keşfine, elektromanyetik spektrum boyunca gözlemlerle olayların ayrıntılı olarak incelenmesine kadar birçok tesisin birlikte çalışmasıyla alanın gerçekten nasıl geliştiğinin harika bir örneğidir." dedi.

 

Kaynak: https://www.sciencealert.com/