Bir bilgiyi başkasına öğretmenin, öğretme taklidi yapmanın veya diğerlerine öğretmeye hazırlanmanın bu bilginin kavranmasına yardımcı olduğunu öne süren duruma Protege Etkisi veya Çırak Etkisi denir. Çırak etkisinin en belirgin örneği, sınıf arkadaşlarına ders çalıştıran bir öğrencidir. Bu öğrenci, sınıf arkadaşlarını çalıştırırken ders materyalini kavrayışını da genişletir. Çırak etkisi, bu çerçevede öğrenci ders materyalini öğrenmek amacıyla ders veriyorsa kasıtlı olarak kabul edilmekte; ancak sosyal statüsünü yükseltmek veya öğretmeninin ricası üzerine vb. ders veriyorsa kasıtsız olarak kabul edilir.

Çırak etkisinin akademi dışı bağlamlarda da faydaları vardır:

• İlgilendiğiniz bir hobiye yeni başlayan kimselere temel becerileri öğrettiğiniz zamanlarda sizin de bu becerileriniz gelişir ve ustalaşırsınız.
• İş konusunda ise yeni çalışanlara önemli prosedürleri anlatmak bu prosedürleri daha iyi hatırlamanızı sağlar.
• Genel kültür alanında ise, ilgi duyduğunuz kavramları bu kavramlara aşina olmayan kimselere anlattığınızda bu kavramları kavrayışınızı geliştirirsiniz.

ÇIRAK ETKİSİNİN PSİKOLOJİSİ

Çırak etkisi, tamamı bir bilgiyi kendimiz için öğrenmemiz, pratikte nasıl öğrettiğimiz ve bir başkasına öğretmek amacıyla öğrenmemiz arasındaki farklara dayanan çeşitli psikolojik mekanizmaların çerçevesinde bilgiyi daha iyi öğrenmemize yardımcı olur. Spesifik olarak:

• Öğretmenlik veya bir şeyleri öğretecek olma beklentisi, insanlarda öğrenme süreçlerine yönelik daha aktif bir farkındalık kazandıran üstbilişsel işlemlerin artmasına yol açabilir.
• Bu beklenti, aynı zamanda öğretmenlik rolünü üstlenen kimsede, ders materyalini organize etmek ve temel bilgileri tespit etmek gibi etkili öğrenme stratejilerinin kullanımını artırabilir.
• Aynı beklenti, son olarak insanları kendilerini öğrenci rolünden ziyade öğretmen rolünü oynuyormuş gibi görmeye teşvik ederek öz yeterlilik ve bağımsızlık duygularının artmasına yol açabilir.

BAŞKALARINA ÖĞRETMENİN FAYDALARI

Başkalarına bir şeyler öğretmek, birkaç mekanizma aracılığıyla ders materyalini öğrenme becerinizi artırır. Bu çerçevede bir ders materyalini daha sonra öğretmek amacıyla öğrenen öğrenciler ile ders materyalini yalnızca kendileri için öğrenen öğrenciler, aynı materyalde bir teste tabi tutulduklarında öğretmek amacıyla öğrenen öğrenciler daha yüksek notlar almıştır.

Ayrıca bu alanda yapılan araştırmalar, bir şeyi öğretmeye hazırlanmanın, örneğin golf oynarken topa vurmak gibi fiziksel eylemleri öğretmeye hazırlanmanın, motor öğrenme ve bilgi işleme alanlarının iyileştirdiğini de bulgulamaktadır. Yani birilerine bir şeyler öğretmenin faydaları yalnızca akademiyle sınırlı değildir.

Birilerine bir şeyler öğretmenin etkileri yalnızca bir kimsenin söz konusu materyali öğrenme becerisinin artmasından ibaret değildir. Bu faydalar arasında materyali öğrenme becerisinin yanında iletişim ve liderlik becerilerinde ve özgüvende artış da yer almaktadır.

Bir materyali öğretmeye hazırlanmak, ders materyalini öğrenmeye yönelik motivasyonu artırır. Bu motivasyon da hem çırak etkisinin öğrenmeyi kolaylaştırma etkisini sağlar; hem de öğretmen rolünü oynayan kimselerin öz yeterlilik ve bağımsızlık duygularında bir artışa yol açar.

Çırak etkisinin kayda değer bir başka etkisi de akranların birbirlerine bir şeyler öğrettiği senaryolarda gözlemlenmektedir. Akran öğretmenliği, eğitimi veren öğrenciyle eğitimi alan öğrenci arasında sosyal ve bilişsel mesafenin azlığı sebebiyle alışılagelmiş öğretmenlik türlerinden daha verimlidir ve eğitimi alan öğrenci için yüksek derecede faydalıdır.

ÇIRAK ETKİSİNDEN NASIL FAYDALANIRIZ?

Çırak etkisini eğitiminizi kolaylaştırmak amacıyla kullanabileceğiniz üç ana teknik vardır.

• Materyali başkalarına öğretecekmiş gibi öğrenin. Bu, örneğin, materyali başka bir zamanda başka bir kimseye rahatlıkla açıklayabilecek kadar iyi düzeyde öğrenmeniz; insanların size materyalin konusu hakkında sorabileceği soruların cevaplarını önceden bulmanız gibi yöntemleri içerir.
• Materyali bir başkasına öğretiyormuş taklidi yapın. Bu taklit ne kadar gerçekçi olursa çırak etkisinden o kadar fazla faydalanırsınız.[9] Yani bu taklidi hayal etmekten ve sesli şekilde gerçekleştirmekten çekinmeyin; sadece materyali açıklamakla yetinmeyin, materyali öğrettiğiniz hayali kimsenin size spesifik sorular sorduğunu da düşünün.
• Materyali başkalarına öğretin. Bu yöntem insanlarla buluşmayı ve gerek bire bir ders, gerek grup dersleri aracılığıyla materyali öğretmeyi içerir. Size en çok çabayı bu yöntem sarf ettirecek olsa da en faydalı yöntem de budur. Zira birilerine gerçekten bir şeyler öğretecek olduğunuzu bilmeniz muhtemelen size diğer yöntemlerin sağladığı motivasyona kıyasla daha büyük bir motivasyon sağlayacaktır.

Hangi yöntemleri seçeceğiniz konusu aynı zamanda içinde bulunduğunuz durumdan, tercihlerinizden ve amaçlarınızdan da etkilenmektedir.

 

 

 

Kaynak: 1