Hidrostatiğin ve mekaniğin temelini atarak antik dünyanın ilk ve en büyük bilim insanı olarak kabul edilen Arşimet; bilim dünyasına birçok alanda katkı sağlamış bir filozof, matematikçi, fizikçi, mühendis ve astronom.

Diğer alanlarda olduğu kadar matematik ve geometri üzerine çalışmaları ve buluşlarıyla da tanınan bu bilim insanı, Pi sayısının yanı sıra dünyanın en eski matematik bulmacası unvanına sahip bir bulmaca tasarlamıştı.

Yunan kökenli olup mide anlamına gelen “stomachion” olarak da bilinen bu bulmaca, aslında tesadüfi bir şekilde keşfedildi. Archimedes Palimpsest (Arşimet’in Parşömeni) adıyla bir el yazmasında rastlanılan bu tangram, bilinen en eski matematik bulmacası. Bu tesadüfi fark edilişin sebebi, Arşimet tarafından yazıldığı söz edilen el yazmasının, 13. yüzyılda bir dua kitabının içinde yer alması ve yeniden tasarlanması.

Yazısı kazınarak ya da silinerek yeniden kullanıma hazırlanmış el yazması anlamına gelen Palimpsest’in kullanıma hazır hale gelmesi için, kitabın sayfalarının sökülüp yazılarının temizlenmesi gerekiyordu. Akabinde ortadan ikiye ayrılıp yan yatırılarak yeni kitabın sayfaları oluşturulurdu. Aynı zamanda dünyanın en eski bu matematik bulmacası, Arşimet Parşömeninin son sayfasında yer alıyor.

Alman araştırmacı Constantine Tischendorf, manastırda dua kitabı olarak kullanılan Palimpsest’in alt metninin tek bir eser olduğundan şüphelendi ve çeşitli uzmanlara inceletmek için bu kitaptan bir sayfayı kopardı. Metinlerde kazınma, silinme, kesilme gibi problemler mevcuttu. Neyse ki dönem içinde dijital fotoğrafçılık ve kızılötesi ışın teknolojisi bir nebze gelişmişti ve bu dua kitabı, anlaşılabilecek düzeyde okunabildi.

Bu matematik bulmacası, bir diğer adıyla “Arşimet kutusu”, aslında 14 parçadan oluşan bir yapboz. Bir karenin içine yerleştirilmiş Stomachion’un amacı, bir kare yapmak için 14 yapboz parçasının kaç farklı şekilde bir araya getirilebileceğini tespit etmek. Oyunun tam olarak nasıl oynanması gerektiği bilinmese de Arşimet’in başka kaynaklardaki cümlelerinden yola çıkıldığında, tangramdaki parçaların hepsi kullanılarak, kaç değişik şekilde kare oluşturabileceğinin istendiği tahmin ediliyor.

Araştırmacılar, bulmacayı çözebilmek için bir hayli uğraştı ve 2003 yılında bu çabalar bir bakıma sonuç verdi. Bu bulmacayı çözmek için yansımalar ve döndürmelerle birlikte toplam 17.152 olası çözüm olduğu tespit edildi.

Arşimet’in, olası cevapların çeşitliliğini düşünüp düşünmediğini ise hiç kimse bilmiyor. Fakat kesin olarak bilinen bir şey var ki o da bu bulmacayı çözmenin birçok farklı yolu olduğu. Bugün bu bulmacanın orijinal halini çıplak gözle görmek maalesef mümkün değil. Arşimet kutusunu anlaşılabilir kılmak için ultraviyole ışık ve çeşitli bilgisayar görüntüleme teknikleri kullanmak gerekiyor.

Kaynak: 1