Bilim insanları, dünyanın bilinen en eski yıldız haritasının bir parçasını keşfettiler.

Bir Orta Çağ parşömen yaprağındaki metnin altında bulunan harita parçasının, tüm gece gökyüzünü haritalamak için bilinen en eski girişimi yapan MÖ 2. yüzyıl Yunan astronomu Hipparchus’un uzun süredir kayıp yıldız kataloğunun bir parçası olduğu düşünülüyor.

Parça, Mısır’ın Sina Yarımadası’ndaki St. Catherine Manastırı’ndaki dini Codex Climaci Rescriptus’un dokuz yaprağının altına gizlenmişti.

Kodeks bir palimpsesttir, yani orijinal yazılar Eski ve Yeni Ahit’ten hikayeler anlatan bir metin koleksiyonuna yer açmak için parşömenlerden kazınmış. Araştırmacılar, daha eski Hıristiyan metinlerinin sayfalarda gizli olduğunu düşündüler, ancak multispektral görüntüleme daha şaşırtıcı bir şeyi ortaya çıkardı: Corona Borealis takımyıldızının uzunluk ve genişliğini ve en uzak köşelerinde bulunan yıldızların koordinatlarını derece olarak belirten sayılar.

Araştırmacılar bulgularını 18 Ekim’de Journal for the History of Astronomy’de yayınladılar.

Fransız Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi’nde (CNRS) bilim tarihçisi olan çalışma lideri Victor Gysembergh, “Başından beri çok heyecanlıydım. Bunların yıldız koordinatları olduğu hemen belliydi.” diyor.

Kesin koordinatlar, koordinatların yazıldığı tarihi tahmin etmelerini sağladığında, araştırmacıların heyecanı daha da arttı: Kabaca MÖ 129 yılı, Hipparchus’un gece gökyüzünü inceleyen kıdemli bir astronom olduğu zaman.

Tarihsel olarak “bilimsel astronominin babası” olarak anılan Hipparchus (yaklaşık MÖ 190 – MÖ 120), sonraki yıllarının çoğunu Rodos adasından astronomik gözlemler yaparak geçirdi.

Hipparchus’un hayatıyla ilgili çok fazla belge günümüze kalmadı, ancak tarihi metinler, Güneş’in ve Ay’ın hareketlerini doğru bir şekilde modellemek gibi bir dizi etkileyici bilimsel ilerlemeyi ona atfediyor: yıldızları ölçmek için bir parlaklık ölçeği icat etmek; trigonometriyi daha da geliştirmek; ve muhtemelen gök cisimlerinin kesin konumlarını hesaplayabilen el tipi disk şeklinde bir cihaz olan usturlabı icat etmek.

MÖ 134’te Hipparchus gece gökyüzünde şaşırtıcı bir şey gördü: Daha önce boş olan bir uzay parçasında, yeni bir yıldız göz kırptı.

Erken Roma İmparatorluğu’nun ünlü bir doğa bilimci ve askeri komutanı olan Yaşlı Plinius, “Doğa Tarihi” adlı kitabında şöyle yazmıştı: “Bu yıldızın parlaklık çizgisindeki hareketi, bunun sık olup olmadığını, sabit olduğunu düşündüğümüz yıldızların da hareket halinde olup olmadığını merak etmesine neden oldu.”

“Ve sonuç olarak, Tanrı için bile kınanacak kadar cesur bir şey yaptı – yıldızları gelecek nesiller için planlamaya ve gök cisimlerini bir listede isimleriyle işaretlemeye cesaret etti, çeşitli konumlarını ve büyüklüklerini belirtmek için makineler tasarladı…”

Hipparchus, gece gökyüzünde yaklaşık 850 yıldızın kesin konumlarını ve parlaklıklarını not ederek kataloglamaya devam etti. Hipparchus, tam yıldız çizelgesini, geçmişteki gökbilimciler tarafından kaydedilen tek tek yıldızların daha parçalı ölçümleriyle karşılaştırarak, uzaktaki yıldızların orijinal konumlarından 2 derece hareket ediyor gibi göründüğünü fark etti.

Yıldızların görünür konumlarındaki kaymanın nedenini doğru bir şekilde sonuçlandırdı: Dünya her 72 yılda bir, 1 derecelik bir oranda, bir topaç gibi kendi ekseni üzerinde yavaş yavaş dönüyordu.

Hipparchus’un ünlü kataloğuna yapılan göndermeler hayatta kalsa da (özellikle Farnese Atlası adlı 2. yüzyıldan kalma bir mermer heykelin omuzlarında tutulan küre üzerine oyulmuş betimler), kataloğun kendisi kaybolmuştu.

Araştırmacılar, fotoğrafları, altındaki gizli metni seçen bilgisayar algoritmalarıyla taramadan önce, dokuz sayfanın her birinin geniş bir dalga boyu aralığında 42 fotoğrafını çekti. Ardından, harita parçalarından koordinatları okuduktan sonra, bilim adamları, onu tanımlamak için haritadan çıkan Dünya’nın gezegensel devinimi fikrini kullandılar. Zamanı tersine çevirerek, Corona Borealis’in yıldızlarını, aydınlatıcıların gökyüzünde tam olarak gizli yazının tarif ettiği noktada parladığı yıla geri sardılar.

Araştırmacılar, parçalar halindeki gece gökyüzünü, uzun zamandır Hipparchus’un orijinal kataloğunun kısmi bir kopyasını içerdiğine inanılan Aratus Latinus adlı ayrı bir Orta Çağ Latin el yazmasıyla karşılaştırarak, Aratus el yazmasının, Ejderha, Büyük Ayı ve Küçük Ayı takımyıldızları için koordinatlarının da MÖ 129’a denk geldiğini doğrulayarak, yeni bulunan parçanın el yazmasıyla aynı kaynaktan geldiğine dair ikna edici dolaylı kanıtlar sağladı.

Berlin Free Üniversitesi’nde astronomi tarihçisi Mathieu Ossendrijver, “Yeni parça, bunu çok, çok daha net hale getiriyor. Literatürde neredeyse varsayımsal bir şey olarak dolaşan bu yıldız kataloğu çok somut hale geldi.” diyor.

Araştırmaya devam etmek için araştırmacılar, görüntüleme tekniklerini geliştirmeyi ve kodeksi daha fazla taramayı umuyorlar. El yazmasının 146 yaprağının çoğu şu anda Amerikalı milyarder ve Hobby Lobby’nin kurucusu Steve Green’e ait ve Washington DC’deki İncil Müzesi’nde sergileniyor. 2021’de Hobby Lobby, Irak Savaşı sırasında Irak’tan yağmalanan 17.000 kaçak eseri federal yetkililere teslim etmek zorunda kaldı.

Araştırmacılar, kodeksin kendisi dışında, yıldız kataloğundan ek sayfaların St. Catherine Manastırı’ndaki 160’tan fazla palimpsestin içinde saklanıyor olabileceğini düşünüyorlar. Buradaki daha önceki çalışmalar, cerrahi talimatlar, ilaç tarifleri ve şifalı bitkiler için kılavuzlar içeren daha önce bilinmeyen Yunan tıp metinlerinin keşfedilmesine yol açmıştı.

 

 

Kaynak:

• Live Science. 21 Ekim 2022.
• Victor Gysembergh et al. 2022. New evidence for Hipparchus’ Star Catalogue revealed by multispectral imaging. Journal for the History of Astronomy
• https://arkeofili.com/en-eski-yildiz-haritasi-orta-cag-kodeksinde-bulundu/