Forer etkisi veya daha az yaygın ismiyle Barnum-Forer etkisi olarak da adlandırılan Barnum etkisi, bireylerin kendi kişiliklerine, özel olarak tasarlanmış ancak gerçekte belirsiz olan tanımlamalara, yüksek doğruluk dereceleri verdiği yaygın bir psikolojik fenomendir ve çok çeşitli insanlara uygulanacak kadar genel bir ifadedir.

Çok tanımsal oldu ne demek olduğunu kısa şöyle açıklayalım. Genelde herkese hitap edebilecek olan cümlelere inanmak denilebilir. Mesela astroloji cümleleri ve fal cümleleri de örnek gösterilebilir.

Astrologların, falcıların aslında sizi gerçekten bildiğinden, bunu da nasıl bildi ya dediğinizden emin misiniz? Sadece nasıl biliyormuş gibi görünmediklerinden emin misiniz? İşin sırrı Forer Barnum Etkisi’dir desem bence ilginizi çekmiş olurum. Bakalım bu etki neymiş?

Psikolog Bertram R. Forer, bilimsel bir test yaptı. Öğrencilerine, her birinin sınavlardan aldıkları puanlara göre hazırladığı "eşsiz bir kişilik analizi" verdiğini söyledi. Bu analizin, kendilerine ne kadar uyduğunu notlamalarını istedi. Ama aslında tüm öğrencilerine aynı testi vermişti. Kişiliğe özgün hiçbir şey yoktu ama öyle söylemişti.

Her analizde şu 13 madde bulunuyordu:

1. Sizde, diğer insanların sizi sevmesine ve hayranlık duymasına yönelik yoğun bir ihtiyaç var.
2. Kendinizi eleştirmeye çok açıksınız.
3. Kendi avantajınıza çevirmediğiniz büyük bir kullanılmayan kapasiteye sahipsiniz.
4. Bazı kişilik zaaflarınız olsa da, genellikle onların üstesinden gelebiliyorsunuz.
5. Cinsel beklentileriniz, sizin için problemler doğuruyor.
6. Dışarıdan bakıldığında disiplinli ve öz kontrole sahipsiniz; ancak aslında endişeli ve güvensizsiniz.
7. Bazı zamanlarda doğru şeyi yaptığınızdan ve doğru tercihte bulunduğunuzdan emin olamıyorsunuz.
8. Her seferinde birazcık değişim olsun istiyorsunuz ve eğer kısıtlamalarla karşılaşırsanız rahatsız oluyorsunuz.
9. Kendinizin bağımsız bir düşünür olduğunuzla övünüyorsunuz ve diğerlerinin açıklamalarını kanıtsız görüyorsunuz.
10. Kendinizi başkalarına açmanın çok da akıllıca olmadığını düşünüyorsunuz.
11. Bazı zamanlar dışa dönük, cana yakın ve sosyalsiniz, diğer zamanlarda ise kapalı, ilgisiz ve içedönük.
12. Bazı tutkularınız oldukça gerçek dışı.
13. Güvenliğiniz, hayatınızdaki temel amaçlarınızdan biri.

Öğrenciler, 0'dan 5'e kadar olan bir skalada (5, kesinlikle uyuyor idi), kendi analizlerine ortalamada 4.26 puan verdiler! Tüm kağıtlar ve notlamalar toplandıktan sonra, her birine aynı kağıdın verildiği söylendi. Üstelik bu 13 madde, bir astroloji kitabından olduğu gibi alınmıştı. Herkesin bu maddeleri kendine uydurmasının basit bir nedeni vardı: Kişiye özelmiş gibi gözüküyordu, ancak o kadar genel ifadelerdi ki, mutlaka bir şekilde, hayatımızın bir evresinde bize uyuyorlardı. Uymuyorsa bile, azıcık doğru olduğu için, "yeterince iyi bir tahmin" olarak değerlendirmemize yetiyordu.

Forer Barnum Etkisi için bu denli işlemesinin nedenlerinden birinin Öznel Geçerlilik olduğu söyleniyor. Forer hazırladığı sözde kişisel analizlerde bu durumdan yararlanmıştır. Pozitif varsayımlar negatif varsayımlara oranla daha fazladır. Öğrencilerin varsayımları doğru kabul etmeleri olasılıkları daha da artmıştır. Yani konu sizseniz ya da hakkınızda konuşuluyorsa yapılan önerilere karşı zayıf hale geliyorsunuz. Bu zayıflama bahsi geçen konu pozitif bir şeyse daha da kuvvetlenebiliyor. Çünkü hakkımızda yapılan yorum negatifse daha şüpheci olma, pozitifse kolayca benimseme, onaylama eğilimindeyiz. Forer Barnum Etkisi pazarlama, politika gibi alanlarda kullanılabildiği gibi ikili ilişkilerde de görülebilir.

İşin sırrı, kişiye özelmiş gibi gözükecek kadar spesifik; ancak popülasyonun geniş bir yüzdesinde karşılık bulabilecek kadar genel "tahminler" ileri sürmektedir. Bu da biraz deneyim, biraz araştırma ile elde edilebilecek basit hilelerdir. Sonrasındaysa geriye işi süslemek kalır.

Aydınlanma geldi gibi oldu mu? Siz Barnum Etkisi hakkında ne düşünüyorsunuz?

 

Kaynak:

https://www.etkinkampus.com/forer-barnum-etkisi-nedir-fallara-bize-neden-inandirici-gelir/2021/04/06/

https://www.bilgipedia.com.tr/barnum-etkisi/

https://evrimagaci.org/forer-barnum-etkisi-astroloji-ve-fallar-neden-bize-uyuyor-astrolog-ve-falcilar-kisiliginizi-nasil-tahmin-ediyorlar-2898