Cadılar Bayramı’nı dün ve önceki gün kutladığımıza göre bu Ölüler Günü de neyin nesi? Öncelikle hemen belirtmek isterim ki Cadılar Günü’nün Meksika versiyonu değil. Ölüler Günü şenlikleri kasım ayının ilk iki günü rengarenk bir şekilde yaşamı neşeyle kutlar.

Ölüler Günü şenliklerinin teması ölümdür ama aslında amaç ölen aile üyelerine sevgi ve saygı göstermektir. Meksika’daki kasaba ve şehirlerde, eğlence düşkünleri tuhaf makyajlar ve kostümler giyer, geçit törenleri ve partiler düzenler, şarkı söyleyip dans eder ve ölen sevdiklerine adak sunar.

Ritüeller sembolik anlamlarla doludur. İşte Meksika’nın en renkli yıllık etkinliği hakkında bilmeniz gereken 10 önemli şey.

1 Şenlikler binlerce yıl öncesine dayanır.

Ölüler Günü, birkaç bin yıl önce, ölülere yas tutmayı saygısızlık olarak gören Aztek, Toltek ve diğer Nahua halkıyla ortaya çıktı. Bu İspanyol öncesi kültürler için ölüm, yaşamın uzun sürekliliğinde doğal bir aşamaydı. Ölüler hala topluluğun üyeleriydi, hafızasında ve ruhunda canlı tutuldu ve Día de los Muertos sırasında geçici olarak Dünya’ya döndüler.

Bugünkü Día de los Muertos kutlaması, İspanyol öncesi dini ayinlerin ve Hıristiyan bayramlarının bir karışımı. 1 ve 2 Kasım’da -Katolik takviminde All Saints’ Day ve All Souls’ Day- sonbaharda mısır hasadı zamanı civarında gerçekleşir.

2 Şenlikler UNESCO tarafından tanınır.

2008 yılında UNESCO, tatili İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası listesine ekleyerek Día de los Muertos’un önemini kabul etti. Bugün, tüm dini ve etnik kökenlerden Meksikalılar, Día de los Muertos’u kutluyor.

3 Sunaklar gelenek açısından önemlidir.

Kutlamanın en önemli parçası, özel evlerde ve mezarlıklarda inşa edilmiş bir sunak veya diğer adıyla ofrenda’dır. Bunlar ibadet için sunaklar değildir. Ruhları yaşam alanına geri döndürmek içindir. Bu nedenle, uzun yolculuktan sonra susuzluğunu gidermek için su, yemek, aile fotoğrafları ve ölen her akraba için bir mum gibi adaklar yerleştirilir. Ruhlardan biri çocuksa, sunakta küçük oyuncaklar bulabilirsiniz.

Marigoldlar, sunağı süslemek için kullanılan ana çiçeklerdir. Mihraptan mezarlığa dağılan kadife çiçeği yaprakları, dolaşan ruhları dinlenme yerlerine geri götürür. Ağaç reçinesinden yapılan kopal tütsünün dumanı, övgü ve duaları iletir ve sunağın etrafındaki alanı arındırır.

4 Edebi Calavera’lar

Calavera, kafatası anlamına gelir. Ancak 18. yüzyılın sonlarında ve 19. yüzyılın başlarında, calavera, genellikle gazetelerde yayınlanan ve yaşayanlarla dalga geçen alaycı mezar taşı kitabeleri olan kısa, mizahi şiirleri tanımlamak için kullanıldı.

Bu edebi calaveralar sonunda Día de los Muertos kutlamalarının popüler bir parçası haline geldi. Bugün uygulama oldukça canlı ve iyi durumda.

5 Calavera Catrina

20.yüzyılın başlarında, Meksikalı siyasi karikatürist ve litograf José Guadalupe Posada, edebi bir calavera’ya eşlik edecek bir gravür yarattı. Posada, ölümün kişileştirilmiş halini süslü bir Fransız kıyafeti ile giydirdi ve onu Meksika toplumunun Avrupa karmaşıklığına öykünmesi üzerine toplumsal bir yorum olarak tasarlayarak Calavera Garbancera olarak adlandırdı.

Genellikle Posada’ya atfedilen bir alıntı olan “Todos somos calaveras”, “hepimiz birer iskeletiz” anlamına geliyor. Tüm insan yapımı ziynetlerimizin altında hepimiz aynıyız.

1947’de sanatçı Diego Rivera, başyapıtı “Dream of a Sunday Afternoon in Alameda Park” adlı duvar resminde Posada’nın stilize edilmiş iskeletini öne çıkardı. Posada’nın iskelet büstü büyük bir kadınsı şapka giymişti ve Rivera bunu kadın haline getirdi ve ona “zenginler” için argo olan Catrina adını verdi. Bugün, Calavera Catrina veya zarif kafatası, Ölüler Günü’nün en yaygın sembolüdür.

6 Aileler ölülerine yiyecek getirir.

Ruhlar dünyasından canlılar dünyasına yapılan uzun yolculukta acıkılacağına inanılır. Bu yüzden bazı aileler, ölen sevdiklerinin en sevdiği yemeği sunağa koyarlar.

Pan de muerto veya ölülerin ekmeği, genellikle anason tohumları içeren ve hamurdan yapılmış kemikler ve kafatasları ile süslenmiş tipik bir tatlı ekmektir (pan dulce). Kemikler, yaşam çemberinde olduğu gibi bir daire şeklinde düzenlenebilir. Minik hamur damlaları hüznü simgeler.

Bayramı kutlamak için içecekler arasında agave özünden yapılan tatlı bir fermente içecek olan pulk; atole, mısır unundan yapılan, rafine edilmemiş şeker kamışı, tarçın ve vanilya eklenmiş, ince, ılık bir yulaf lapası; ve sıcak çikolata.

7 İnsanlar kostüm giyerler.

Ölüler Günü, gece gündüz her saat sokaklara ve meydanlara dökülen son derece sosyal bir kutlama etkinliğidir. Eğlencenin bir parçası da iskelet gibi giyinmektir. Her yaştan insanın yüzleri, kafataslarına benzetmek için ustaca boyanır ve Calavera Catrina’yı taklit ederek takım elbise ve süslü elbiseler giyerler.

8 Sokaklar papel pikado ile dekore edilir.

Papel pikado, kelimenin tam anlamıyla delinmiş kağıt anlamına gelir. Zanaatkarlar, renkli kağıt mendilleri düzinelerce katman halinde istifler, ardından katmanları çekiç ve keski uçlarıyla deler. Papel pikado sadece Ölülerin Günü sırasında kullanılmaz, ancak kutlamada önemli bir rol oynar. Sunakların etrafına ve sokaklara dökülen sanat, rüzgarı ve hayatın kırılganlığını temsil eder.

9 Mexico City ikonik bir geçit törenine ev sahipliği yapıyor.

Día de los Muertos, Meksika’da devam ederken giderek yurtdışında da popüler hale geldi. New York merkezli kar amacı gütmeyen kültürel kuruluş “Mano a Mano: Sınır Tanımayan Meksika Kültürü“, birkaç yıldır şehrin en büyük Ölüler Günü kutlamasını sahneliyor.

10 Diğer topluluklar da farklı şekillerde kutluyor.

Meksika’daki sayısız topluluk Ölüler Günü’nü kutluyor, ancak bölgenin baskın İspanyol öncesi kültürüne bağlı olarak stiller ve gelenekler bölgeye göre değişiyor. İşte renkli ve hareketli kutlamalarıyla öne çıkan birkaç yer:

 

Pátzcuaro: En hareketli Ölüler Günü kutlamalarından biri, Mexico City’nin yaklaşık 362 km batısında, Michoacán eyaletindeki Pátzcuaro’da gerçekleşiyor. Kırsal kesimden gelen yerli halk, kanolara yığıldığı, her pruvada tek bir mum yandığı ve bir yerli mezarlığında bütün gece nöbet tutmak için Janitzio adlı küçük bir adaya kürek çektiği Pátzcuaro Gölü kıyılarında toplanıyor.

 

Mixquic: Mexico City’nin bu banliyösünde, tarihi Augustinian manastırından gelen çanlar ve mumlar ve çiçekler taşıyan topluluk üyeleri, sevdiklerinin mezarlarını temizleyip süsledikleri yerel mezarlığa gidiyor.

 

Tuxtepec: Oaxaca eyaletinin kuzeydoğu kesimindeki bu küçük şehir, en çok talaş halılarıyla tanınıyor. Yerliler günlerce renkli talaş, çiçek yaprakları, pirinç, çam iğneleri ve diğer organik malzemeleri özenle hazırlanmış, kilim benzeri desenlerle şehrin sokaklarında düzenliyor. Geleneksel olarak önemli törenler için yapılan Tuxtepec’in talaş halıları, Día de los Muertos sırasında düzenlenen bir yarışmada değerlendiriliyor.

 

Aguascalientes: Guadalajara’nın yaklaşık 225 km kuzeyinde bulunan Aguascalientes – oymacı José Guadalupe Posada’nın doğum yeri – Festival de Calaveras (Kafatası Festivali) sırasında Ölüler Günü kutlamalarını yaklaşık bir haftaya kadar uzatıyor. Festival, Avenida Madero boyunca büyük bir kafatasları geçit töreniyle sona eriyor.

Kaynak: National Geographic. 14 Ekim 2022