1 CÜCE GEZEGEN DİYE GEÇİYOR AMA SANDIĞIMIZDAN BÜYÜK

Bilim insanları Plüton’un çapının en az 2302 km olduğunu düşünüyor ama uzaktan kesin ölçemiyorlardı. NYeni Ufuklar bu konuda son noktayı koydu: Plüton’un çapı 2371 km. Belki battal boy pantolon giymesini sağlayabilir, ama bu Plüton’u cüce gezegen olmaktan kurtarmıyor.

Bu keşfin neden önemli olduğuna gelince: Plüton Kuiper Kuşağı’nda bilinen en büyük gökcismi, ama Kuiper Kuşağı’nın dış kenarı bizden 7,5 milyar km uzakta. Her ne kadar Kuiper Kuşağı’nı teleskoplarla 90 yıldır gözlemliyor olsak da uzaklarda bir yerde gözden kaçmış daha büyük bir cüce gezegen olabilir.

Plüton’un sanılandan büyük çıkması atmosferinin de tahminlerden ince olduğu anlamına geliyor. Plüton’un boyuna göre oldukça düşük kütleli ve hafif olduğunu biliyoruz, çünkü bu cüce gezegen başlıca su buzundan oluşuyor (yüzde 30). Yine de çapının biraz büyük olması kütlesinin de büyük olması demek. Bu da bilim insanlarını Plüton’un içyapısını yeniden düşünmeye zorlayacak.

2 ATMOSFERİ DÜNYA’DAN KALIN

Dünya’dan yaklaşık altı kat küçük olan bir cüce gezegenin atmosferi Dünya’dan nasıl daha büyük olabilir? Bunun sebebi Plüton’un Güneş’e çok uzak ve dolayısıyla çok soğuk olması. Evren’in ortalama sıcaklığı -270 derece ve Plüton’un sıcaklığı -229 derece.

Cüce gezegen o kadar soğuk ki çevresinde süper seyrek olduğu halde buharlaşıp uçmayan boyundan büyük bir atmosfer tutabiliyor (atmosfer hacmi Plüton’un 350 katı). Caüce gezegenin süper kalın bir atmosfere sahip olmasının diğer nedeni yine Güneş’e çok uzak olması: Güneş rüzgarı 4,8 milyar km uzakta çok zayıf esiyor ve cüce gezegenin atmosferini üfürmüyor.

Plüton atmosferi neredeyse 19 bin km uzaktaki en büyük uydusu Charon’a kadar uzanıyor! Öyle ki Dünya atmosferi 600 km yükseğe erişiyor ama havayı deniz seviyesine eşdeğer 1 atmosferlik basınçta sıkıştırsaydık 10 km kalınlığında olurdu. Öte yandan Plüton atmosferini bu şekilde sıkıştırsak 40 km kalınlığında olurdu!

3 KUTUPLARDA BUZULLAR VAR

Plüton’un ana bileşeni su buzu olabilir, ama bu cüce gezegenin -179 derece yüzey sıcaklığına sahip olan Satürn’ün uydusu Titan’dan çok daha soğuk olduğunu hatırlayalım: Süper soğuk Titan’ın sıvı metan ve etan gölleri var (bu hidrokarbonlar Dünya’da gaz halinde bulunuyor). Oysa Titan’dan çok daha soğuk olan Plüton’un kutup buzları donmuş metan ve azottan oluşuyor.

Bununla birlikte Plüton’un sudan oluşan dev bir global buz altı okyanusu var ve yüzeyinde su buzu bulunuyor. Renkli haritada maksimum su konsantrasyonunu yeşille görebilirsiniz.

4 SIMSICAK KALBİ

Öncelikle insan kalbine benziyen Sputnik ovasının Plüton’un bize duyduğu sevgiyle ilgisi yok. Elbette uzaydaki küçük donmuş dünyaların sevgi pıtırı canlılar olduğunu düşünüyorsanız o başka; ama Plüton’un ilginç yer şekilleriyle dolu olan kalbi gezegenbilimcileri üzdü dersek abartmış olmayız.

4,6 milyar yaşında olan Plüton’un aradan geçen zamanda Ay gibi sayısız kraterle kaplı olması gerekiyordu. Ancak, cüce gezegenin yüzeyinde Plüton’un kalbi gibi Ay denizlerini andıran düzlükler (mare’ler), 3500 metre yüksekliğinde su buzu dağları ve derin kanyonlar bulunuyor.

Bu da Plüton kabuğunun Güneş’e uzak olmasına rağmen zaman zaman eridiğini, kısacası cüce gezegenin jeolojik olarak aktif olduğunu gösteriyor. Jüpiter’in nispeten sıcak uydusu Europa’da olduğu gibi Plüton’da da buz volkanları ve gayzerler var. Eriyen su ve metan buzu cüce gezegenin eski kraterlerinin üstünü örtüyor ve çarpışma izlerini yok ediyor.

5 UZAY YOLU KRATERLERİ

Hayır, başıma güneş geçmedi, aklım başımda ve uzaylı komplo teorilerine hâlâ inanmıyorum. Ancak, bilim insanları Plüton’un yeni keşfedilen kraterlerine Uzay Yolu’nun en sevilen karakterlerinin adını verdiler:

Kaptan Kirk, sivri kulaklı Spock, Doktor Leonard McCoy ve Atılgan’ın pilotu Hikaro Sulu (resimde görebilirsiniz). Kirk’ü oynayan Shatner ve Sulu’yu oynayan George Takei’in ömrü uzun olsun. Diğerleri vefat etti. Son olarak Spock’ı oynayan Leonard Nimoy’u kaybettik ama isimleri Plüton kraterlerinde yaşıyor.

6 SİMSİYAH LEKELERİ

İnsanlar Plüton’un yüzeyinde sürekli tanıdık şekiller arıyor. Bir zamanlar da eski Mars kayalarını uzaylı yüzüne ve piramitlere benzetiyorlardı. Ancak, jeologlar için bu aralar asıl merak konusu Plüton’un kayaları değil, gizemli siyah lekeleri:

Asteroit Kuşağı’ndaki cüce gezegen Ceres’in gizemli beyaz noktaları varsa Kuiper Kuşağı’ndaki Plüton’un da siyah lekeleri var.

Bu lekeler hemen hemen aynı boyda ve tıpkı arı kovanındaki bal petekleri gibi düzenli aralıklarla sıralanıyor. Gezegen bilimciler Plüton’da bu şekillere yol açacak bir jeolojik süreç bilmiyor. Bu yüzden de cüce gezegenin gizemli siyah lekelerini teknik adıyla “garip” olarak adlandırıyorlar.

7 ÇILGIN AYLARI

Plüton’un çılgın aylarını ayrı bir yazıda anlattım. Ancak burada cüce gezegenin en büyük uydusu Charon’dan söz etmek istiyorum (hayır Şaron diye okunmuyor, Karon diye okunuyor!):

Charon’un yüzeyindeki süper kanyonların Grand Kanyon’dan daha uzun ve daha derin olduğunu gördük. Büyük olasılıkla Charon’un çekirdeği de sanılandan sıcak ve bu da uydunun jeolojik olarak aktif olmasına yol açıyor. Biz Yeni Ufukları’ın yeni haberlerini beklerken siz de Plüton’un komşusu yassı dünya Haumea‘ya göz atabilir ve Neptün atmosferinde neden elmas yağmurları yağdığını da görebilirsiniz.

 

Kaynak: 1