“ŞEREFSİZİM BENİM AKLIMA GELMİŞTİ!”

Bu repliği hatırlıyorsunuz diye düşünüyorum. Deli Emin’in sözü. Onun da dediği gibi hiç böyle hissettiğiniz oldu mu? Bir icat, kitap, film ne bileyim her ne olursa. Bir şey okuduğunuzda gördüğünüzde şaşırıp bunu ben düşünmüştüm dediğiniz olmuştur. Ama tabii durum Deli Emin gibi birine söylediğinizde inandıramamışsınızdır. Ama biz size inanıyoruz! Çünkü bu durum doğru.

Evet aynı parlak fikir birden fazla kişinin aklına gelebilir. Bilim ve teknoloji tarihine baktığımızda aynı anda yapılan keşiflere çok sık rastlıyoruz. Bu fenomene “çoklu keşif” deniliyor. Bu konu üzerine neredeyse 100 yıldır bilimsel araştırmalar yapılıyor. Bakın şimdi size daha televizyon bile icat edilmeden önce 1922’de yazılmış bir makaleyi göstereyim. “İcatlar kaçınılmaz mıdır?” başlıklı bu makalenin sonunda tarihteki 148 keşfin en az iki kişi tarafından yapıldığı listelenmiş. Hatta “güneş lekeleri” gibi bazı keşifleri 4 kişi aynı anda yapmış. Birbirinden bağımsız olarak. Vov ne kadar da çok değil mi?

Peki telefonu kim icat etti? Alexander Graham Bell, değil mi? Evet listede 1876 yılında onun icat ettiği yazıyor. Ama yanında bir isim daha var: Elisha Gray. Gray de telefonu 1876’da icat ettiğini söylüyor. Hatta bu iki kişinin aynı gün (tam olarak 14 Şubat’ta, sevgililer gününde) 3 saat arayla patent ofisine başvuru yaptığını biliyoruz.

İşin ilginç yanı şu ki bu listenin yayımlanmasından önce çok daha fazla sayıda kişinin telefonu icat ettiği. Telefon patent başvurusundan önce başka mucitler de çalışan telefon modelleri yapmıştır.

Hatta 1860’ta Antonio Meucci diye biri “teletrofono” adında bir cihazın patentini aldı. Ama İngilizcesi çok zayıf olduğu için icat ettiği şeyi dünyaya anlatamadı. (İngilizce mühim gördüğünüz gibi.)

Şansa bak değil mi? Sosyal psikolog Dean Simonton da icatlarda üç temel faktörün etkili olduğunu söylüyor; deha, şans ve zamanın ruhu. Yani bir fikrinizin olması yeterli değildir. Zamanlama mühimdir. Çünkü her şey zamanı gelince olgunlaşır.

Örneklemek gerekirse Graham Bell henüz 13 yaşındayken Frankfurt’ta Johann Philipp Reis adında bir öğretmen oradaki bilim insanlarına icat ettiği tahta bir kulağı gösteriyordu. Bu kulak, başka bir odada konuşan kişinin seslerini bakır tellerle ileterek duymanızı sağlıyordu. Yani telefonu icat etmişti.

Ama dediğimiz gibi fikir yeterli değil, zamanlama mühim. Doğru zamanlamada olmadığı için bu icada çocuklar için bir oyuncak gözüyle bakıp güldüler. Aradan 100 yıl geçtikten sonra adamcağızın icadına “reis telefonu” deyip adına pullar bastırdılar. Adam kahrından ölmüştür…

Bir fikrin zamanı gelmişse öyle ya da böyle birileri tarafından icat edilir. Galile’nin icat ettiği sıcaklığı ölçen termoskobu toplam altı kişi icat etmiş. Telgrafı beş kişi icat etmiş ve fotoğrafçılığı aynı dönemde dört kişi icat etmiş. Bunun gibi pek çok örnek var. Hatta tam sayı vermek gerekirse 1546 ayrı örnek verilebilir. Evet bu sayı tespit edilen çoklu keşif sayısı.