Türk destan kahramanı olan Alp Er Tunga, Perslere karşı olan savaşlarda gösterdiği yiğitliklerle bilinen destan kahramanıdır. Türk kaynaklarında Alp Er Tunga ve Tunga Alp Er olarak geçer. Birçok efsanede İran Şehnamesindeki Turan Hükümdarı Afrasiyab’ın Alp Er Tunga ile aynı kişi olduğu belirtilir.

Türkçede Alp ve Tonga yiğit anlamına gelmektedir. Er ise erkek anlamına gelmektedir. 19.yüzyılda Rus oryantalist Vasili Radloff, Alp Er Tunga’nın tarihi bir kişi, efsanevi bir karakterin gerçek adı olduğunu iddia etmiştir. ‘Kahraman Adam’ anlamına gelen bir lakap olduğunu iddia etmiştir.

 FİRDEVSİ’NİN ŞEHNAMESİNDE AFRASİYAB

Afrasiyab, korkunç savaşçı, yetenekli komutan ve Ahriman’ın casusu Turan Hükümdarıdır. Aynı zamanda İran’ın baş düşmanının adıdır. Pehlevice kaynaklarda; Afrasiyab, Tur’un soyundan gelen Zerdüşt kralı Feridun’un üç oğlundan birisidir. Kötü huyludur ve yer altında Hanakana denilen metal bir kalede oturur.

Kaşgarlı Mahmut’un Divanu Lügati’t-Türk eserinde Afrasiyab ve Alp Er Tunga’nın aynı kişi olduğu belirtilir.

Pers mitolojisinde Afrasiyab, Zainigav isimli iblisi kovarak İran’ı ele geçiren bir rüzgar cinidir. Keresavazdah’ın kardeşidir. Babasının sarayından ayrılan Siyavuş’u öldüren Afrasiyab, Zaloğlu Rüstem, Keyhüsrev ve Uzava Tumaspana tarafından yenilir.

BAZI İSLAM VE İRAN KAYNAKLARINDA ALP ER TUNGA

Bazı kaynaklara göre Alp Er Tunga, İran hükümdarı Afridun’un soyundan gelir. Afridun’un üç oğlu vardır. Aralarında anlaşmazlık çıkan bu üç oğuldan ikisi birleşerek kardeşleri İrec’i öldürürler. İrec’in oğlu Manuçhir, babasının intikamını almak için amcasının ülkesine saldırır. Bu saldırı esnasında ülkeye amcasının soyundan Alp Er Tunga hükmeder. Birçok çetin savaş yaşanır. Ardından kesin sinir çizimi için ok atılır. Manuçhir’in okçusunun attığı ok, Ceyhun ırmağının kenarına düşer ve burası kesin sınır olarak kabul edilir. Efsane her ne kadar abartılı olsa da tarihe Türk-İran sınırı, Ceyhun Irmağı ile çizilir.

Manuçhir’in ölümünden sonra Alp Er Tunga, İran’a giderek Azerbaycan’ı alır ve Babil’e kadar ilerler. İran tahtına Manuçhir’in torunu Tahmasp geçer. Türk ülkesine girer ve efsaneye göre Alp Er Tunga’nın kızıyla evlenir. Bu evlilikten Zu adında bir oğlu olur. Zu tahta geçtiğinde, dedesiyle mücadeleye girişerek dedesini İran’dan çekilmek zorunda bırakır. İranlılar bu yenilgiyi, kurtuluş olarak gördüler ve üç kutsal bayramlarından biri olarak kabul ettiler.

Sonrasında tahta geçen Keykubad ve Keyhüsrev, ülkelerini Türklerden koruyabilmek için başkentlerini Belh olarak değiştirirler. Alp Er Tunga’nın damadı Keykavus, karısının zoruyla diğer karısından olan oğlu Siyavuş’tan kurtulmak için Türklere karşı oğlunu savaşa gönderir.

Siyavuş iki devlet arasındaki barış durumunu bozmamak için Alp Er Tunga’ya sığınır ve kızıyla evlenir. Bu evlilikten Keyhüsrev dünyaya gelir. Sonrasında tahta geçen Keyhüsrev, Alp Er Tunga ile yaptığı her savaşı kazanır. Son savaşta, dede-torun karşılaşmasında, Alp Er Tunga Azerbaycan’da yakalanarak işkenceyle öldürülür.

İranlılar, kötülük tanrılarından birinin adını Alp Er Tunga’ya verir. Göktürk Kitabelerine göre; Alp Er Tunga adına uzun zaman cenaze töreni düzenlenmiştir.

Firdevsi’nin Şehnamasinde işlenen İren-Tunga mücadelelerinin son parçalarından biri, Divan-u Lügati’t-Türk’tedir.

Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig eserinde: “Bu kahramanın asıl Türk adı ‘Tunga Alp Er’dir. Ancak Tacikler ona Afrasiyab demişlerdir.” olarak bahseder.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kaynak: https://ozhanozturk.com/2017/11/29/alp-er-tunga/