Demeter ve Persephone Onuruna Kutlanan Bayram ve Festivaller

 

Yunan destanlarında özellikle de Homeros destanlarında “güzel saçlı kraliçe” ya da “güzel örgülü Demeter” diye anılan toprak ve bereket tanrıçası Demeter, adını “toprak ana” anlamına gelen “Ge-meter’den” almıştır. Demeter Kronos ile Rhea’nın kızı olup ikinci kuşak tanrıdır ve kardeşi, baş tanrı Zeus ile beraberliğinden kızı Persephone doğar. Tüm Yunan kentlerinde ve bölgelerinde tapınım görmüş olan, tanrıçalar içerisinde halk tarafından en çok tutulan ve en eski tanrı Demeter’dir. Yapısal bağlamda neolitik çağın Doğa, Doğurganlık ve Bereket Tanrıçalarının bir uzantısı olarak görülmektedir.

THESMOPHORIA FESTİVALİ

Demeter için düzenlenen festivaller arasında Yunan dünyasında en çok kutlanan şenlik Thesmophoria’dır. Şenlik adını tanrıça Demeter’in sıfatlarından biri olan Thesmophoros’dan almaktadır. Ekinlerin ekilme zamanı olan ekim- kasım ayları içerisinde üç gün süren bu şenlikler Attik takvime göre Pyanopsion ayının 11, 12 ve 13. günlerinde kutlanırdı. Düzenlendiği tarihlerde farklılıklar olmasına rağmen şenliğin toprağa tohum atılırken gerçekleştiği bilinmektedir.

Thesmophoria’nın, verimliliği artırmanın temel amaç olarak belirlendiği bir festival olduğu bilinmektedir. Festivalde verimliliği artırmak için farklı ritüeller yapılmaktadır. Bunların başında domuz kurban edilmesi gelmektedir. Diğer tarım festivallerinde olduğu gibi Thesmophoria’da da temel figür kadındır. Burada kadının doğurganlığının bereketi sembolize ettiği düşünülmektedir. Zaten tarım ile alakalı başlıca tanrıçalardan olan Demeter’in, kadın olarak görülmesinin de asıl sebebi budur. Bu tür festivallerde doğurganlıkta erkeğin rolünün kavranmamış olmasından dolayı erkeklere rol verilmemiştir.

Festivalde gizliliğin hayati bir önem taşır. Gizlice şenliklere katılan erkeklerin şenlikte bulunan kadınlar tarafından hadım edildiği söylenceler arasında yer almaktadır. Erkeklerin sadece ritüellere katılması değil ilgili hikayeleri dinlemesi bile yasaktır. Bize ulaşan bilgilerin bu kadar kısıtlı olmasının bir sebebi de budur.

HALOA FESTİVALİ

Haloa Festivali, Thesmophoria festivali gibi yalnızca kadınlar tarafından kutlanılan bir bayramdır. Thesmophoria’dan farklı olarak bütün demoslarda kutlanılmaz; sadece Eleusis kentinde kutlanılırdı. Festival kışın tam ortasında, Poseidon yani aralık - ocak ayında Demeter ve kızı Persephone adına düzenlenirdi.

Şenliğin kutlandığı dönem olan kış aylarından ocak ayı, bütün doğanın bahara kadar toprak altına çekildiği ve kışın en sert yüzünü gösterdiği zamandır. Kısalan günlerde güneş yüzünü daha az gösterir ve bitkilerin büyüme hızı minimuma iner. Bu durumda insanlar yazın tekrar gelmesi için bir takım dinsel ritüeller ile cinsel veya tarımsal sembollerin yardımıyla torağı tekrar canlandırmayı ve doğurganlığı uyandırmayı amaçlamıştır.

MIKRA MYSTERIA (KÜÇÜK GİZEMLER) VE MAKRA MYSTERIA (BÜYÜK GİZEMLER) FESTİVALİ

Mikra Mysteria ( Küçük Gizemler ) festivali yılda bir defa Attik takvimin 8. ayı olan Anthesterion ayında kutlanırdı. Miladi takvime göre 15 Şubat-15 Mart tarihlerine karşılık gelen bu zamanda Atina’nın dış semti olan Agrae’de düzenlenirdi. Oruç, arınma ve kurban törenleri bir gizem rahibi yani “mystagogos” tarafından yönetilirdi.

Attika takviminde 3. ay olan ve miladi takvime göre 15 Eylül-15 Ekim’e karşılık gelen Boedromion1 ayının 15’inde başlayan Makra Mysteria (Büyük Gizemler) festivali yedi gün sürmekteydi. Ancak bir diğer görüşe göre festival dokuz gün sürmekteydi.

Katiller ve barbarların bu festivale katılması yasaktı. Bunun dışında herkes Atina’da düzenlenen şenliklere katılabilirdi. İlk gün, Eleusis’ten getirilen kutsal nesnelerin konduğu Atina Eleusinium’unda kutlanırdı. İkinci gün tören alayı denize doğru yola çıkardı. Alaya katılan herkes yanında bir domuz yavrusu getirirdi. Sahile varıldığında domuzu ve kendini dalgalarla yıkar ve daha sonra Atina’ya doğru yola çıkardı. Şehre vardığında bu domuzu kurban ederdi. Halkın kurban ritüelinin ertesi günü Atina halkının ve diğer sitelerin temsilcilerinin katıldığı bir törende arkhon basileus ve karısı kurban töreni yaparlardı.

Beşinci gün gün Atina Eleusion’unda gizem dinine gireceklere kabul töreni gerçekleştirilirdi. Yapılan törenin ardından 15 ila 20 yaş arasında olan erkek çocukların oluşturduğu ephebosların Eleusis’ten Atina’ya getirdiği ve Eleusion’a koyduğu kutsal nesneleri, dine kabul edilenlerden oluşan büyük bir tören alayı şafakla birlikte yola çıkıp kutsal yolu izleyerek Eleusis’e geri götürürdü. Akşamüstünün son saatlerinde tören alayı Kephissos üzerindeki bir köprüden geçerdi. Bu sırada maskeli adamlar en önemli yurttaşlara çeşitli küfürler savurur ve onları rencide edecek sözler söylerdi. Bu diğer ritüellerde de gerçekleştirilen bir durum olup kötülükleri kovacağına inanıldığı için gerçekleştirilirdi. Bu gecenin bir bölümü tanrıçalar adına danslara ve şarkılara ayrılmıştı.

Altıncı gün adaylar oruç tutup kurban sunarlardı. Ellerinde meşale ile törene katılanların Demeter’in Kore’yi aramasını canlandırdığı bilinmektedir.

Eleusis’de ikinci günde, yani festivalin yedinci gününde yapılan ritüellerin gizeminden dolayı hiçbir bilgi edinilememektedir. Ancak gizem ile alakalı olmasından dolayı ritüellerin gece gerçekleştirilmiş olması olasıdır. Festivalin sekizinci gününde ölüler için bir takım ritüeller gerçekleştirilir ve festivalin son günü olan dokuzuncu gününde ise alay Atina’ya geri dönerdi. Büyük Mysterialar’ın asıl amacı, gizem dinine giren kişilere, ölümden sonra mutlu bir yaşam güvencesi vererek onları ölüm korkusundan kurtarmaktır.

SKIRA FESTİVALİ

Attika-İon takviminde Skirophorion (Haziran-Temmuz) ayında kutlanılan bir diğer Demeter kültüne ait festival Skira ismi verilen ve gizli ritüellerin gerçekleştiği festivaldi.

Kadınların gerçekleştirdiği bu gizli ritüeller, yeryüzünün bereketlenmesi ve Persephone’nin yeraltına kaçırılışı ve geri dönüşünün anlatıldığı mitosla alakalıydı.

Farklı Yunan kentlerinde farklı şekillerde kutlanılan bu festivalin Atina’daki şenlikleri iki bölümden oluşmaktaydı. Birinci bölümde genellikle tanrıya arpa buğday gibi tahılların bulunduğu karışık tahıllar ve çeşitli unlardan yapılmış kek sunuları yapılırdı. Şarap yasak olduğundan su libasyonu yapılırdı. Festivalin ikinci bölümünde ise kurban töreni gerçekleştirilirdi.

Festivalin bir başka uygulamasında ise kadın kıyafetleri giyinen iki genç erkek, “oskhophoria” adı verilen asma dallarıyla Dionysos tapınağına giderlerdi. Bu sırada günün anlamı ile alakalı ilahiler söyleyen bir koro da bu iki genci izlerdi.

PRORROSIA FESTİVALİ

Attika takviminde 4. ay olan ve miladi takvimde 15 Ekim-15 Kasım’a tekabül eden Pyanopsion ayının beşinci gününde gerçekleştirilen bu festival Demeter’e adanmış tarımsal bir festivaldi.

Şenliğe adını vermiş olan “pro” ve “erosia” kelimeleri “toprağı sürmeye hazırlama” anlamına gelmektedir.

Şenlik sırasında gerçekleştirilen alayda yemek taşıyan kadınların olduğu bilinmektedir. Bu kadınların Girit kralı Minos’a haraç olarak gönderilen yedi bakir erkek ile yedi bakire genç kızın annelerini simgeledikleri düşünülmüştür.