Azeri ve Türk kültüründe çay, dere, ırmaklarda yaşadığına inanılan Çay Ninesi, su merasimi ile bağlantılı mitolojik ruhtur.

Çay iyesi- Çay inesi- Çay ninesi şeklinde bir dönüşüme uğramıştır.

Azerbaycan inanışında; yaşlı kadın olarak çayda yaşadığına inanılır. Eğer köprüden geçerken suya çok bakılırsa Çay Ninesi bu duruma kızar. Bu yüzden insanın başını döndürür. Başı dönen insanların gözleri kararır ve çaya düşerler.

Azeriler sabah suya girildiğinde suyun sahibi olan Çay Ninesine selam verilmesi gerektiğine inanırlar. Ayrıca suya çöp, pislik dökmek ve kirletmek de yasaktır. Bu durumların Çay Ninesini kızdırdığına ve bu yüzden insanlara zarar verdiğine inanırlar.

Diğer Türk halkları inanışında; Çay Ninesine benzer varlıklar vardır. Kazan ve Sibirya Tatarlarında, Kumuklar ve Karaçaylardaki ‘Su Ana’sına benzer. (Suğ Anası, Suv Anası)

Başkurtlara göre; su sahiplerinin hepsi suda yaşar. İnsanlara zarar vermezler. Su sahiplerinin yaşadıkları saray, nehirlerin derinliklerinde ve taşın altındadır.

Kazaklar ‘Su Perisi’; Türkmenler ‘Suv Adamı’; Özbekler ‘Su Alvastısı’ adını verirler.