Kopuz eşliğinde bilgece sözler söyleyen, sorunlara çözüm bulan, Oğuzların akıl danıştığı yaşlı ve bilge karakter olan Dede Korkut, Korkut Ata, Dede Sultan, Dedem Korkut olarak da bilinir. Dede Korkut gelecekten haber verebilen bir bilgedir.

Yunan şairi Homeros’a benzetilir. Fakat Dede Korkut, gerçek bir insan değil de Oğuz halkının ölmüş atalarının, onları koruyan ruhlarının kişileştirilmiş hali olarak düşünülür. Daha çok Türk ve Azeri szlü geleneğinde yer alan Dede Korkut, Kazak ve  Başkırlar gibi Oğuz halkından olmayan Türk topluluklarında da benimsenir.

Kazan söylencelerinde Dede Korkut’a ‘Bakşı’ denilir. Ozanların koruyucu olan bilge kahin Bakşı, bir perinin oğlu olarak dünyaya gelir. Ölümden uzun süre kaçmak için mucizeler gerçekleştirir.

Dede Korkut, efsanevi bir karakterdir. Fakat bazı tarihi kişilerle özdeşleştirilmiştir. Mesela Kazak söylencelerinde Aral Gölü’ne dökülen Siri Derya nehrinin kıyısında gömülü olduğu söylenir.

DEDE KORKUT KİTABI

Oğuz halkının destan derlemelerinin adı olan Dede Korkut Kitabı’nın orijinali kaybolmuştur. Günümüze ulaşan 2 kopyası vardır. Biri Dresden diğeri Vatikan’da bulunur. 15. yüzyılda yazıya geçirildiği tahmin edilmektedir. İki kopyada Azeri Türkçesi özellikleri taşır. Belirli bir vezni olmayan ve kafiyesiz, ahenkli nazım parçalarıyla örülen üslubu hareketli ve etkilidir.

Dede Korkut, her öykünün sonunda kopuzuyla ortaya çıkar ve Oğuz beylerine şiir ve dua okur. Dede Korkut hikayelerinde Akkoyunluların eski yurtlarında Kıpçak ve Peçeneklerle, yeni yurtları Kuzeydoğu Anadolu’da Trabzon Rumları, Gürcü ve Abhazlarla mücadeleleri anlatılır.

Öyküler destansı olarak kabul edilir. Öykülerin dli Azeri Türkçesi’ne yakın bir dildir. Öykülerde dönemin yaşam biçimi, göçebe gelenekleri ve İslami motifleri işlenir.

Kim tarafından yazıya geçirildiği bilinmemekle birlikte Akkoyunlu Türkmenlerden kimliği bilinmeyen, yetenekli bir ozan tarafından yazıya geçirildiği düşünülmektedir.

Dede Korkut öyküleri Hint ve Yunan mitolojik öyküleriyle benzerlik göstermektedir. Örneğin; Deli Dumrul, Yunan mitolojisindeki Alkestis ve Admetos’un öyküsüne benzerlik gösterir. Tepegöz öyküsü ise Kykloplar ve Polyphemus’a benzerlik gösterir.

DEDE KORKUT KİTABI DRESDEN KOPYASI

Dede Korkut Kitabı’nın Dresden kopyasında Giriş Korkut Ata’dır. Sonrasında 12 öykü yer alır. 1916’da Kilisli Rıfat, 1938 yılında Orhan Şaik Gökyay tarafından yayımlanır.

1. Dirse Han Oğlu Boğaç Han
2. Salur Kazan’ın Evi Yağmalanması
3. Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek
4. Kazan Bey Oğlu Uruz’un Tutsak Olması
5. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul
6. Kanlı Koca Oğlu Kanturalı
7. Kazılık Koca Oğlu Yegenek
8. Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi (https://www.friendz10.com/mitoloji/insan-eti-yiyen-tepegoz-u-olduren-kahraman-basat-4316)
9. Begin Oğlu Emren
10. Uşun Koca Oğlu Seyrek
11. Salu Kazanın Tutsak Olup Oğlu Uruz’un Çıkarması
12. İç Oğuz’a Taş Oğuz Asi Olup Beyrek Öldüğü

DEDE KORKUT KİTABI VATİKAN KOPYASI

Dede Korkut Kitabı’nın Vatikan kopyasında Giriş Korkut Ata’dır. Sonrasında 6 öykü yer alır. 1952’de Ettore Rossi tarafından yayımlanan kopya, 1958’de Muharrem Ergin tarafından son çalışma yapılmıştır.

1. Hikayet-i Han Oğlu Boğaç Han
2. Hikayet-i Bamsı beyrek
3. Hikayet-i Salur Kazan’ın Evi Yağmalanduğudur
4. Hikayet-i Kazan Begün Oğlu Uruz Han Tutsal Olduğudur
5. Hikayet-i Kazılık Koca Oğlu Yegenek Bey
6. Hikayet-i Taş Oğuz İç Oğuz’a Adi Olup Beyrek Vefatı

 

 

 

 

 

 

 

Kaynak: https://ozhanozturk.com/2017/12/01/dede-korkut-dede-korkut-kitabi/