Roma takvimi, Roma krallığı ve cumhuriyeti tarafından kullanılan takvimdir. Roma takvimi genellikle MÖ. 1. yüzyılın sonlarında diktatör Julius Caesar ve imparator Augustus’un reformları tarafından kurulan Julian takvimini tanımlamaktadır. Roma günleri ​​üç ana günün bir sonraki gününe kadar ileriye doğru sayılmaktaydı: Ayın ilk günü (kalendes), ayın ortasından bir gün önce (ides) ve sekiz gün (nones). Orijinal takvim ilkbaharda Mart ayıyla başlayan on aydan oluşuyordu. Başlangıçta kullanılan Romulus ve Numa Pompilius’a atfedilen takvimde kış dönemi netleştirilmemişken sonra Ocak ve Şubat olmak üzere iki aya bölündü. Pompey ile savaşını kazanan Caesar, MÖ 46’da bir takvim reformu yapmak için Roma’nın baş rahibi olma pozisyonunu kullanmıştır. Roma’nın dini törenlerine müdahale etmekten kaçınmak için, bu reform tüm günlerini ayların sonuna doğru eklemiş dahası 31 gün süren aylarda bile herhangi bir nones veya ides düzenlemedi. Caesar bir suikast sonucu öldürülünce takvimdeki pürüzleri düzeltmek Augustus’a kalmıştır. Bununla birlikte gözden geçirilmiş takvim güneş yılından biraz daha uzun sürmekteydi. 16. Yüzyıla gelindiğinde Paskalya tarihi, dönem Ekinoksundan o kadar uzağa kaymıştı ki Papa Gregory XIII, takvimin yeniden ayarlanmasını emretti ve böylece Gregoryen takvimi ortaya çıktı.

Ianuarius (Ocak)

İngilizce’ye January formunda geçen Ocak ayı adını Roma tanrısı Janus’tan almıştır. Bu yazıda görebileceğiniz gibi, başlangıç ve sonların tanrısı Janus’un geleceği ve geçmişi görebilmesi için zıt yönlere bakan iki yüzü vardı! Aynı zamanda kapıların tanrısıydı. Roma Cumhuriyeti takvimlerinde Ianuarius’un 29 günü vardı. Takvim MÖ 45’te Julius Caesar tarafından yeniden düzenlendiğinde iki gün eklendi. Romalıların efsanevi kurucuları Romulus tarafından başlatıldığına inandıkları en eski Roma takviminde, ilk ay Martius (“Mars ‘ayı” yani Mart) idi ve takvim yılı sadece on aydı.

Februarius (Şubat)

İngilizce’ye February formunda geçen Şubat ayının adı, Februa olarak adlandırılan eski bir Roma arınma festivalinden almaktaydı. Roma takviminde Februarius, Latince ‘arınma ‘anlamına gelen februum kelimesiyle ilişkili olup, Antik Roma’da 15 Şubat’ta (dolunay zamanı) düzenlenen arınma ayini Februa’dan adını almıştı. Lupercalia, kötü ruhları önlemek ve Roma şehrini arındırmak, sağlık ve doğurganlığı sağlamak için 13-15 Şubat tarihleri arasında düzenlenen eski bir festivaldi. Bu festivale Şubat ayının adı Februa yüzünden Dies Februatus da deniliyordu. Festival sırasında bir genç tuttuğu hayvan bağırsaklarıyla Roma sokaklarında koşturmakta ve önüne gelene elindekini kamçı gibi kullanarak vurmaktaydı. Bu sayede şehirdeki kadınların hamile kalacağına inanılmaktaydı. 5. yüzyılın sonunda, Papa I. Gelasius Lupercalia’yı St. Valentine’s Day ile değiştirdi. St. Valentine’s Day ise 14. yüzyıldan sonra sevgililerle ilişkilendirilen romantik bir gün olarak kutlandı. Julius Caesar’ın Lupercalia festivalini imparator olmak istemediğini vurgulamak için kullandığı söylenir: MÖ 44’deki Lupercalia festivali sırasında Mark Antony, Caesar’ın kafasına altın bir taç takmaya çalışmış sa da Caesar bunu sözde reddetmiş ve daha sonra Jüpiter Optimus Maximus’a sunmuştur. Februarius, Roma takviminin en kısa ayı olup,  Julian öncesi takvimde 28 gün sürmekteydi. Bu ayda düzenlenen Parentalia, ataları onurlandıran ve ölüleri teşvik eden dokuz günlük bir festivaldi, Terminalia ise muhtemelen yılın sınırını güçlendirdiği düşünülen sınır taşlarıyla ilgili bir dizi ritüeldi.

Martius, Mensis Martius (Mart)

İngilizce’ye March formunda geçen Mart ayı adını Roma savaş tanrısı Mars’tan almaktaydı. Martius, muhtemelen MÖ 153’e kadar antik Roma yılının ilk ayıydı. Mart ayı, çiftçilik, askeri seferberlik ve yelken ile ilişkilendirilmiştir. Roma tarihinin en erken döneminden kalma dini törenleri özellikle yeni yılla ilişkili bir dizi festival bu ay gerçekleştirilmekteydi. İmparatorluk döneminde, Mart ayı ayrıca, Isis ve Kybele kültü dahil olmak üzere imparatorluğa yayılmış olan senkretik veya yabancı tanrıların kutlamalarına sahne olmaktaydı. O zamandan sonra, Februarius’u (Şubat) ve daha önceki Aprilis’i (Nisan) takvime eklenince Mart  üçüncü ay olmuştur. Idus Martiae olarak bilinen 15 Mart günü Romalılar için borçların ödenmesi için bir son tarih olarak dikkat çekmekteydi. MÖ. 44 yılında, Ides Martiae günü Roma tarihinde bir dönüm noktası haline getiren Julius Caesar’ın suikast tarihi olarak meşhur olmuştur.

Aprilis, Mensis Aprilis (Nisan)

İngilizce’ye April formunda geçen Nisan ayı adını ‘açılmak’ anlamına gelen Latince aperire sözcüğünden almaktaydı ki çiçeklerin ilkbaharda açmasına atıf yapılmış olmalıydı. Roma takviminin dördüncü ayı olmakla birlikte Mart ile başlayan en eski Roma takviminde Aprilis yılın on ayının ikincisiydi. Roma Cumhuriyeti takvimlerinde Nisan 30 gün sürmekteyken MÖ. 40’lı yılların ortalarında Julian takvimini üreten reform sırasında aya 1 ek gün daha eklenmiştir. Nisan, çiftçiler için yoğun bir ay olduğu için kırsal yaşamın yönlerine adanmış bir dizi festivalle kutlanmaktaydı. Roma toplumu zamanla kentleştikçe, arkaik bir pastoral festival olan ve Roma’nın kuruluş günü olarak kutlanan Parilia gibi bazı törenlerin önemi artmıştır.

Maius, Mensis Maius (Mayıs)

Roma takviminin üçüncü ayı Mayıs adını Roma mitolojisinde de geçen Yunan tanrıçası Maia’dan almıştır. Maia Yunan mitolojisinde Pleiadlardan birisi olup, Hermes’in annesiydi. Antik Roma dininde ve mitolojisinde adının büyük anlamındaki maius, maior kelimesiyle ilişkili olduğu düşünülerek büyüklük ve büyüme ile ilişkilendirilmektedir. Mayıs ayının ilk gününde, Lares Praestites kentin koruyucusu olarak onurlandırılıyordu. Romalılar Mayıs’ı sınırsız bir ay olarak gördüler. Her ne kadar Roma takviminin en kötü şöhretli tatillerinden biri olan Flora Oyunları (Ludi Florae) ile başlasa da, ayın ortası lemurları, ölülerin huzursuz tonlarını yaymaya adanmıştı.

Iunius, Mensis Iunius (Haziran)

Romalılar tarafından Romulus’a atfedilen en eski takvimde Iunius, Mart ile başlayan on aylık takvimde dördüncü aydı. Haziran ayını takip eden aya “beşinci” ay olan Quinctilis veya Quintilis adı verilmekteydi. Iunius, MÖ 40’lı yılların ortalarında takvimin Julian reformu sırasında bir güne kadar 29 güne sahipti. Haziran, adını Roma evlilik ve doğum tanrısı ve tanrıların kralı Jüpiter’in karısı Juno’dan almıştır. Iunius’u izleyen aya Julius Caesar onuruna Iulius (Temmuz) adı verilmiştir. Latin şair Ovid, Concordia’nın Iunius’un Romalıları ve Sabinleri birleştirmesinin onuruna iungo, iunctus, “katıl” kelimesinden geldiğini iddia etmiştir.

Quintilis, Mensis Quintilis, Julius (Temmuz)

Antik Roma takviminde Quintilis veya Quinctilis, Junius’u (Haziran) ve önceki Sextilis’i (Ağustos) takip eden aydı. Quintilis, Latince “beşinci” anlamına gelmekte olup, Martius (“Mars ‘ayı,” Mart “) ile başlayan ve 10 ay süren Romulus’a atfedilen ilk takvimde beşinci aydı. 12 aylık bir takvim reformundan sonra, Quintilis yedinci ay olmuş ancak adını korudu. MÖ. 45 yılında Julius Caesar eski astronomik tutarsızlıkları düzelten yeni bir takvim (Julian takvimi) başlatmıştır. MÖ. 44 yılında Julius Caesar’ın ölümünden sonra, doğum ayı olan Quintilis ayı, onuruna, dolayısıyla Temmuz’a göre ‘Julius’ olarak değiştirildi. Quintilis, Romalıların yüce tanrısı Jüpiter’in vesayeti altındaydı. Bu ayda gerçekleştirilen hasata yönelik tarım şenlikleri giderek önemini yitirdi ve ay, imparatorluk onuruna düzenlenen Ludi Apollinares oyunları (ludi) tarafından kentsel imparatorluk Roma’ya egemen olmuştur. Ayın sonunda Julius Caesar onuruna on günlük oyun düzenlenmekteydi.

Sextilis, Mensis Sextilis (Ağustos)

Sextilis (“altıncı”) veya mensis Sextilis, Mart (Martius, “Mars” ayı “) ile başlayan takvimin ilk on ayında Roma takviminde altıncı ayın Latince adıydı. On iki aylık bir yıl üreten takvim reformundan sonra, Sextilis sekizinci ay oldu, ancak adını korumuştur. İlk Roma imparatoru Augustus onuruna Augustus (Ağustos) olarak yeniden adlandırılmıştır.

Diğer Aylar

Eylül (September, Mensis September), Ekim (October, Mensis October), Kasım (November, Mensis November) ve Aralık (December, Mensis December), 7, 8, 9 ve 10 numaralı Roma isimleri ile adlandırılmıştır: Bu aylar aslında Roma yılının yedinci, sekizinci, dokuzuncu ve onuncu aylarıydı! Temmuz ve Ağustos’tan önce Roma yöneticileri tarafından yeniden adlandırılmadan önce beşinci ve altıncı aylar olan Quintilis ve Sextilis olarak adlandırılmıştır.

 

Kaynak: Özhan Öztürk- Dünya Mitolojisi