Kırgızlar bir işe başlamadan önce “Bu benim elim değil Umay Ana’nın eli” der. Anadolu’da bir işe başlamadan önce “Bu benim elim değil, Fatma Anamızın eli” denilir. Tanrıçanın eli, arkaik kadim toplumlarda, özellikle şifa amaçlı kullanılan bir semboldür.

Elin içinde çoğu zaman göz sembolü de yer alır. Fenike tanrıçası Tanit’in eli, Venüs’ün eli, Hz. Meryem’in eli, Fatıma’nın eli ve Umay Ana’nın eli ana tanrıça arketipinin türevidir.

Günümüzde Hz. Fatıma’nın eli olarak bildiğimiz sembol, Türk Osmanlı ordusunda, Tuğların başına takılan alem olarak kullanılmıştır. Barbaros’un sancağında ve Yeniçeri Ocağı’nın sembollerinde de görülür. Muska gibi koruyucu gücü olduğu düşünülür.

Ata Şamanlar tahtadan yaptıkları el sembolünü, bir sonra gelecek olan Şamana teslim ederler. Türkçe “el vermek” deyimi de buradan gelir. Anadolu’da Ocaklı adı verilen ve şifa verdiği düşünülen kişiler, şifa güçlerini bir sonraki kuşağa aktarır. Buna “el vermek” denilir. Şifacı Şamanlara “Otacı” adı verilir ve “Şifalı Otlar” kadar elleri ile hastalıkları tedavi ettikleri de düşünülür.

El ikonografisini Türk eren ve dervişleri de sembol olarak kullanmıştır. Yalnızca Orta Asyalı bebeklerde görülen sırtlarındaki doğum lekesi, Tanrıça Umay Ana’nın eli olarak görülür.

Umay’ın el izi ve benli doğan çocuklar işaretlenmiş olarak kabul edilir, kutsal ve uğurlu sayılır. Tatar dilinde “ben” Umay olarak adlandırılır.

Umay Ana bebeklerle konuşan bir tanrıçadır. Bebek henüz Umay ile bağını koparmamıştır ve onu duyabilir. Bebeğin gülmesi, kırkırdaması, şakıması onun Umay ile iletişim kurduğu anlamına gelir. Günümüzde “Melekler güldürüyor” şekline dönüşmüştür.

Umay Ana ile özdeşleştirilebilecek başka bir ikonografi, dört yönü ifade eden dörtgen sembollerdir. Bazen bu dörtgenin ortasında, Yer Tanrıçanın göbeğini ifade eden noktada bulunur. Uygurlarda Yer simgesi dört köşeydi. Neolitik dönem Ana Tanrıça idollerinin göbeğinde bu simgeye sıklıkla rastlanır.

Aslında bugün bile duyduğumuz, bildiğimiz ve kullandığımız pek çok şey Umay Ana ile bağlantılıymış meğer :)

 

Kaynak: Nuray Bilgili, Türk Mitolojisinde Tanrıçalar ve Cadılar, s. 88