Yunan mitolojisinde Aphrodite, Roma mitolojisinde Venüs olarak anılan göklerin kraliçesi Türk mitolojisinde Sarı Kız’dır. Bir diğer deyişle Umay Ana’dır. Yani Umay Ana’ya Sarı Kız da denilir. Umay Ana’nın göksel arketipi Venüs gezegenidir.

Türkler sarı rengi dişil bir arketip olan Venüs ile de ilişkilendirilir. Onun ışığı sarıdır. Bu renk mitlerdeki tanrıça arketiplerine de bir şekilde yansır. Ana tanrıçanın hayvan görünümlerinden biri olan örümcek iki dişil gezegen olan Ay ve Venüs ile alakalıdır. Tehlikeli bir örümcek türü Sarı Kız olarak adlandırılır. Fakat Sarı Kız, Al Karısı gibi ya da Sarı Al Bastı gibi tehlikeli bir semboldür.

“Kara Dul” adı verilen örümcek cinsi de dişil bir arketiptir ve kötücül Kara Bastı’nın olumsuz türevlerindendir. Kara Dul adı verilen örümcek, erkeği ile çiftleştikten sonra onu yer. Bu yüzden Kara Dul adı verilmiştir.

Sarı Kız, Sarıbay, Sarış, Sarı Azban, Sarı Azman gibi isimleri vardır. Şamanlar dualarında ona şöyle seslenir:

“Ak Tanrı, merhametli han,

Çoban Yıldızı Tanrı!

Eğri buluttan etekli, çatal bulut ayaklı,

Çoban Yıldızı Tanrı, Çoban Yıldızı!

Sarı, doru çaputlu

Sarı kısrağım tüylü,

Sarı gölden su içen,

Genç Tanrıda (Gökte) uzanan,

Dokuz dağın başında.”

Yedi Sarı Kız ise Venüs’ün yönettiği ülkerleri ifade eder. Ülkerlerin 7 yıldızı 7 kız olarak düşünülür. Şaman dualarında da 7 Sarı Kız ifadesine çok sık rastlanır.

Türk mitlerinde Ak ve Sarı renk Venüs ile alakalıdır. Venüs atları yönetir ve onların sahibesidir. Dişi at olarak yani kısrak şeklinde görünür. Bu yüzden ona Çolpan Çoban Yıldızı adı verilir. O At Çobanı Tanrısı-Tanrıçasıdır. Tüm Gezegen-Tanrılar gibi o da erdişidir. Venüs tüm kadim ikonografilerde dağ başında parlayan bir yıldız şeklinde tanımlanır.

Kumandin’ler Sarı Kız’ı “Dağ İyesi Sarı Kız” şeklinde adlandırır. Sarı Kız adı verilen bu ruh, Venüs’ün yansımalarından sadece biridir.

Tahtacı Türkmenleri, Sarı Kız mitolojisini İslami şekilde anlatır. Fatma Ana’nın Kabe’ye ‘ışık’ şeklinde bir kızı vardır. Sarı Kız Hz. Ali’nin nefesinden süzülüp gelmiştir. Tahtacı Türkmenleri Hz. Ali’nin ışığına Sarı Kız adını verir. Onlar Sarı Kız’ın Kaz Dağları’nda olduğuna inanır. Sarı Kız’ın mezarı da bu dağın zirvesindedir. Mezarını ziyaret ederler. Sarı Kız’ı 23 Ağustos’ta ziyaret ederler. Bu tarih kozmolojik açıdan da anlamlıdır. Astrolojik olarak Güneş’in başak burcunda olduğu dönemdir. Başak, elinde sarı buğday başağı tutan bakire sarışın bir kadın olarak tasvir edilir.

Türkmenler Sarı Kız’ın bu mevsimde bir kuş şekline girip dirildiğine ve insanlara mutluluk getirdiğine inanır. Bu benzetme Tanrıça Umay’ın kuş kılığına girmesi anlatısı ile örtüşür. Işığa dönüştüğüne de inanılır ve Türkmen obalarını koruduğuna inanılır.

Türk söylencelerinde Sarı Kız Kayaları ya da Gelin Kayaları adı verilen kayalıklar arkaik tanrıça kültüyle alakalıdır. Afyon’daki Sarı Kız Kayaları’na giden insanlar burada çişitli ritüeller yaparak dertlerine dermen, hastalıklarına şifa diler. Mudurnu Gencek köyünün yakınındaki Sarı Kız kayasında da Sarı Kız’ın yaşadığına inanılır. Tekirdağ’da pirlerden birinin adı Sarı Kız’dır. Nogay Türklerinin hikayelerinde “Cin Padişahı Sarı Kız” söylencesi vardır. Bu cinlerin mezarlıklarda yaşadığı düşünülür. Eski dinin karakterlerinin, yeni dinin cin, melek ve peri gibi varlıklara dönüştürülmesine sık rastlanır.

Uraanhay Şamanları da dua ederken kayalarda yaşayan Sarı Al Bastı Kız’dan söz eder. Dağ ruhları da Sarı Kız ile alakalıdır ve şamanların koruyucusudur. Koybal şamanlarının davullarındaki Sarı Kız adındaki figürler yeraltı dünyası ile alakalıdır. Tuva halk masallarında da yeraltında yaşayan 7 sarı kızdan bahsedilir.

“Sarı Kız” olarak hitap edilen varlık, Şaman ve Baksıların duaların dertlere derman olması için de çağrılır. Kırgız-Kazak Baksıları “Derde Derman Olan Ey Sarı Kız Gel” şeklinde hitap eder.

Sarı ile bağlantılı ruhlar sarı ata biner. Sarı renk sembolizmi ile ifade edilen ruhların atları da sarıdır. Sarı ve at motifleri Ana Tanrıça ile bağlantılıdır.

Sarı Kız şifa vermesi için de çağrılır. Yine Şaman ilahilerinde Cin Atları vardır. Ceren Tay ya da Ciren Tay adı verilir.

Kaz Dağları’nın sahibi Sarı Kız, eski Türk mitolojisinin devamı niteliğinde olan ve hala halk hafızasında yaşayan ana tanrıça arketipinin türevlerindendir.

 

Kaynak: Nuray Bilgili, Türk Mitolojisinde Tanrıçalar ve Cadılar, s. 89-91