Türk inancı ve yaşayışını biçimlendiren önemli unsurlar tanrı ve tanrıçalardan, ilah veya kutsal ruhlardan ibaret değildir. Bunların dışında bazı unsurları da kült sayıp saygı duymuşlardır. Bunlardan bir tanesi de mağara kültüdür.

İlk insanların sığınaklarından biri olan mağaralar Türkler için kutsal kabul edilmektedir. Anne rahmi ile özdeşleşen mağara motifi kapalı, karanlık ve gizemli havası ile uhrevi bir imaja sahiptir. Koruyuculuk, kollayıcılık ve muhafaza özellikleri ile Eski Türklerin yaşam alanı olduğu için ayrıca atalar kültü ile beraber anılmaktadır. Bunun sebeplerinden birisi de bazı Türk boylarının ilk insanın mağarada dünyaya gelmiş olduğuna inanması ve mağaraları bundan dolayı da kutsal saymasıdır.

Çünkü Türklerin ilk söylencelerinden biri olan Ay Ata efsanesine göre yağmurun çok yağdığı bir günde Kara Dağ’dan kopan balçığın bir mağaraya dolduğunu, suyla özdeşleşen toprağın Güneş’in ısıtıcı etkisi ve mağaranın koruyuculuğuyla ilk insanı yarattığı, ardından da Ay Ata’nın eşi Ay-Va’nın bu şekilde dünyaya geldiğine inanılmaktadır.

Ayrıca Bozkurt Destanı’nda da elleri ve kolları kesilen çocuğu mağaranın koruması bu alanlara olan saygıyı çoğaltmıştır.

Mağaralar Umay imgesi zihinlerde oluşmadan önceki zamanlarda çocuk özlemi yaşayan kadınların uğrak yeri olmuştur. Doğurganlığın simgesi olan mağara önlerindeki ağaçlara adaklar adanmış ve kurban merasimleri yapılmıştır.

 

Kaynak: Merve Köken, Türk Mitolojisi, s. 85-86