İnsanları tanımlarken bazı özelliklerini söyleriz. Psikologlar da insanların kişiliklerini belirlemek için çeşitli özelliklerini dikkate alıp kişilik kuramlarını oluştururlar. Bunlardan biri de açıklık, sorumluluk, dışa dönüklük, uyumluluk ve duygusal istikrar boyutları bulunan ve İngilizce "Big Five", Türkçe ise "Beş Faktör Kişilik Kuramı" olarak bilinen kuramdır.

Her insan farklı ve eşsiz olsa da bazı yönleriyle de birbirlerine çok fazla benzerler düşüncesiyle yola çıkan araştırmacılar kişiliği belli kategorilere ayırdılar. Her kategorinin altında, ondan yüksek ve düşük puan alan insanların davranışlarını alt özellikleriyle birlikte açıkladılar.

Yapılan kategorilendirmeler sonucunda araştırmacılar kişiliğin ana hatlarını tanımlayan beş temel özelliğin olduğuna vurgu yaptılar: açıklık, sorumluluk, dışa dönüklük, uyumluluk/geçimlilik ve duygusallık. Kalan özellikleri ise bunların alt özelliği olduğu düşündüler.

Bunu bilmenin bizim için avantajı, muhatap olduğumuz kişiler hakkında bilgi sahibi olup ilişkilerimizi daha kaliteli hale getirmek olabilir. Ayrıca kendimiz hakkında da daha fazla bilgiye sahip olup ve kendimizi daha iyi tanımak olabilir.

Hayal gücü, yaratıcılık, farklı fikirlere açıklık, estetik ilgi ve duyarlılık gibi alt özellikleri bulunan açıklık (openness to experience) temel özelliğinin; kişinin yeni deneyimlere ve düşüncelere ne kadar açık olduğuyla ilgili olduğu düşünülüyor. Bu boyutta yer alan bireylerin, fikirlerini ifade etmede daha özgür olduğu; dünyaya yüzeysel bakan, basmakalıp insanlardan farklı olduğu gözlemlenmiş.

Alt özellikleri arasında düzenlilik, öz denetim ve empati yer alan sorumluluk temel özelliğinin; başarı yönelimli olma, güvenilir olma, organize olma ile ilgili olduğu düşünülüyor. Bu özelliğe sahip kişiler genelde hedef yönelimli ve zeki olarak ifade edilirler.

Ancak işkolik ve mükemmeliyetçi olma gibi olumsuz yönleri de bulunuyor. Eğer bu boyutun size hitap ettiğini düşünüyorsanız muhtemelen disiplinli, planlı, gayretli ve tepkilerinde mantıklı olmaya daha yatkınsınızdır.

Alt özellikleri arasında neşe, düşünceli olma ve cömertlik yer alan dışadönüklük(extraversion); kendine güven ve aktif olmakla ilgili olduğu düşünülüyor. Bu özelliğe sahip insanlar genel olarak olumlu duygulara sahip olmakla ve neşeli olmakla bilinirler.

Eğer kişi bu boyutun kendisine hitap ettiğini düşünüyorsa sosyal ortamlarda rahat hisseder ve diğer insanlarla kolayca iletişim kurabilir.

Alt özellikleri arasında saygı, uyum sağlama ve merhamet yer alan geçimlilik/uyumlu olma (agreableness); bireyin başkalarıyla uyumlu olup olmadığını ve empati kurabilme yeteneğini yansıtır.

Bu kişilerin; kişiler arası ilişkilerde alttan alan, yatıştırma eğiliminde olan, sempatik, sıcakkanlı, nazik, saygılı, düşünceli ve arkadaş canlısı olduğunu düşünürsünüz.

Duygusal denge, stres yönetimi, kaygı, depresyon, öz güven ve duygusal kontrol gibi alt özellikleri bulunan duygusallık (neuroticism); genel olarak kişinin duygusal istikrar düzeyini yansıtır.

Bu boyut; bireyin sinirli olup olmaması, kendine güvenmesi, iyimser veya kötümser olması, sıkılgan olması, duygusal olması ve endişeli olması gibi özelliklerle ilgilidir. Bu kişiler kızgınlık, kaygı ve depresyon gibi olumsuz duyguları yaşamaya eğilimli olurlar.

 

Kaynak: 1, 2, 3