Ebced'in notaya uyarlanması, her harfin belli bir sesin karşılığı olması şeklindedir. Harflerin altına yazılan sayılar da usul ve ritmleri gösterir. 800'lü yıllardan yüzyılımızın başına kadar geçen sürede kullanılan nota sistemlerinde temel, her zaman için Ebced'in bu değişmez kuralıdır. İslam müziğinin ilk dönem nazari­yatçılarınca kaleme alınan kitaplar yüzlerce nota içerirler. Ancak bunlar, kitapların ait olduğu dönemlerde ça­lınan eserler değil, nazari konularla ilgili örneklerdir... Bir parçanın me­lodisiyle, ritmiyle ve sözüyle başın­dan sonuna kadar yazılması için 13. yüzyılı, Şirazlı Kutbüddin'in (1236-1311) "Durretu'ut-Tâc"mı beklemek gerekecektir.

Ebced notası, sonraki yıllarda, İs­lam müziğinin Urmiyeli Safiyuddin (1230'lar-1294), Maragalı Abdülka­dir (1350'ler-1435), Lâdikli Abdül­hamid (l6.yy) gibi en ünlü isimleri­nin kitaplarında yer alacak ve Os­manlı müzisyenleri, 17. yüzyıldan sonra artık kendi notalarını kendileri icat etmeye başlayacaklardır.

OSMAN DEDE SİSTEMİ:

1730'larda ölen Mevlevi şeyhi, ney'in tarih boyunca gelmiş-geçmiş en büyük ismi ve besteci Osman De­de tarafından icat edilir... Osman De­de, 70 kadar saz eserini kendi buluşu olan bu notayla yazarak bir "risale" haline getirir ve bu elyazması risale, dünya üzerinde tek nüshadır. Ama hiç aramamanız gerekir, zira 1980'le­rin sonunda, Londra'daki bir açık ar­tırmada, onbinlerce sterlin karşılığın­da, batılı bir koleksiyoncunun kitap­lığına gitmiştir. Aynı dönemde bir Polonyalı, Batı nota sistemini Türkiye'de ilk kez kul­lanan kişi olarak tarihlere geçer... Al­berto Bobowsky adını taşıyan bu Po­lonyalı, Müslüman edilip İstanbul'a getirilmiş, sarayda tercümanlıkta kullanılmış ve ismi Ali Ufki'ye çev­rilmiştir. Boyu kadar kitap yazmıştır ve bunlardan biri "Mecmua-i Saz-ı Söz" adını taşımaktadır.

Zamanında çalınan saz ve söz mü­ziklerinin yüzlercesini kaydeder bu kitaba... Müsveddeleri bugün Pa­ris'teki Fransız Ulusal Kitaplığı Bibliotheque National'de; son şekli de Londra'da, British Museum'da sakla­nan bu elyazması, günümüz notasına tercüme edileceği günü beklemekte­dir. Popescu-Judetz'in kopyasını edine­bilmek uğruna tercüme bürolarında aylarca dirsek çürüttüğü Dimitrie Cantemir'in elyazması kitabı İstanbul Üniversitesinin Türkiyat Enstitüsü Kitaplığında saklanıyor ve bu da dünyada tek nüsha.

Kantemiroğlu, önce sayfalar dolu­su bir teori bölümü yazar kitabına... Ses sistemini, makamları, usulleri anlatır, sonra kendi icadı olan sis­temle 300'den fazla saz eserinin no­tasını verir. Onun yazmadığı eserleri, aynı yüzyılda bir başka Mevlevi müzis­yen, Mustafa Kevserî Dede notaya alır... Diğer elyazmalarında olduğu gibi Kevseri'nin mecmuası da tek nüshadır ve bugün bir özel kolleksi­yonda, gün ışığına çıkartılacağı günü beklemektedir.