Türk Kurtuluş Savaşı sürerken 2-3 Aralık 1920 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti (TBMM) ile Ermenistan arasında Gümrü Antlaşması imzalanmıştır. Antlaşmayı TBMM adına Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir, Kaptancızade Hamit Bey ve Süleyman Necati imzalamıştır.

Gümrü Antlaşması'nın önemini özetle; TBMM'nin uluslararası alanda ilk askeri ve siyasi başarısı olup, imzalamış olduğu ilk antlaşma olması, Kurtuluş Savaşı'nın Doğu cephesinin kapanmış olması ve Sevr Antlaşması’nın geçersiz kılındığı ilk anlaşma olması şeklinde söyleyebiliriz. (Aşağıda daha detaylı açıklayacağız.)

Kazım Karabekir komutasındaki 15. Kolordu, Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi'nde 28 Eylül 1920 tarihinde Ermenilere karşı taarruza geçmiş ve Sarıkamış ile Kars Muharebeleri sonunda Ermenilerin Kars’tan çekilmelerini sağlamıştır. Türk ordusunun galip gelmesiyle Ermenistan ordusu Kars ve çevresinden çekilmek zorunda kalmıştır. Kazım Karabekir geri çekilen Ermenistan’ı takip ederek Iğdır’ı da ele geçirerek Gümrü’ye kadar varmıştır. Burada gerçekleşen savaş sonunda Ermenistan barış istemek zorunda kalmış ve Ermenistan ile Türkiye Büyük Milet Meclisi arasında 2-3 Aralık 1920 tarihinde Gümrü Antlaşması imzalanmıştır. 

Gümrü Antlaşması ile;

- Batum, Sarıkamış, Oltu, Erzurum, Artvin ve çevresi Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’ne bırakılmıştır. Misak-ı Milli’nin doğu sınırları kısmen belirlenmiştir.

- Ermenistan’ın Doğu Anadolu’yu da içine alan Büyük Ermenistan Devleti kurma planları suya düşmüştür.

- Ermenistan, Sevr Barış Antlaşması’nın geçersiz olduğunu kabul etmiştir.

- Bu antlaşma ile Türkiye Büyük Millet Meclisi uluslararası alanda ilk askeri ve siyasi büyük bir zaferini kazanmıştır.

- Kurtuluş Savaşı’nın Doğu Cephesi kapanmış ve buradaki birlikler Batı Cephesi’ne kaydırılmıştır.

- Anadolu halkının meclis ve orduya olan güvenleri ve TBMM'nin saygınlığı artmıştır.

- Osmanlı Devleti’nin imzalamış olduğu Sevr Antlaşması ilk kez geçersiz sayılmış ve Ermenistan, Türkiye Büyük Millet Meclisii Hükümeti'ni tanımıştır. Ve ilk kez bir resmi antlaşma da Türkiye adından söz edilmiştir.

- Sovyet Rusya ile TBMM arasında görüşmeler yapılmasına sebep olmuştur ve Rusya’dan Türkiye’ye gelecek olan yardımların önü açılmıştır.

- TBMM’nin Ermenistan karşısında savaşı kazanması ve Gümrü Antlaşması’nı imzalaması üzerine İtilaf Devletleri, Londra Konferansını toplamışlardır.

Vatanı kurtarmak için canını ortaya koyan başta Ulu Önderimiz Başkomutan Mareşal Gazi Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere, kahraman silah arkadaşları ve aziz şehitlerimizi saygı, sevgi, minnet, özlem ve rahmetle anıyoruz.

kaynak: 1