Bilimin kalbi haline gelen Bağdat'ta pek çok bilgin ağırlanıyordu. Bu isimlerden birisi de, Ortaçağ İslam dünyasının en büyük dehalarından; Ebu Abdullah İbn Musa el-Harizmi idi. Özbekistan'ın Harizm kentinde dünyaya gelen Harizmi, hayatını Bağdat'ta; matematik, astronomi ve coğrafya üzerine çalışmalar yaparak geçirmişti.

Harizmi, cebiri bir bilim dalı haline getiren, zamanının en kapsamlı matematik kitabını yazan bilgindi

 

En önemli eseri, Hisabü'l-Cebr ve'l-Mukabele'dir. Sonraları Latince'ye çevrilen kitap, matematik bilimi tarihinde çok özel bir yer tutuyor. Bu kitapla cebir, batıda bağımsız bir matematik disiplini olarak tanınmaya başlamış, dahası Arap kavramsal matematik sisteminin batı dünyası tarafından kabulünü sağlamıştı. Harizmi kitabını yazarken, bilinmeyen için "şey", a ve b katsayıları için "dirhem" ve x ile katsayı çarpımları için de "kaab" sözcüğünü kullanmıştı. Endülüslü Müslüman matematikçilerinin metinleri ile İspanyolca'ya "xay" olarak çevrilen "şey" kelimesi, zamanla değişerek, matematikteki ünlü "x" kavramına dönüştü.

Harizmi, "Tek bilinmeyenli ikinci dereceden denklem”i bulup geometri ile açıkladı

 

Modern matematik disiplinindeki adıyla "tek bilinmeyenli ikinci dereceden denklem”i bulan, çözümünü çizim yöntemi ile, yani geometrik olarak açıklayan ilk matematikçi de Harizmi oldu. Bir başka söylemle, bugün kullandığımız ve Avrupa kaynaklı sandığımız matematik terminolojisi, Avrupa'ya Harezmi’nin bir hediyesi! Günümüzde Harezmi’nin kitapları, aritmetik üzerine yazılmış en eski eserler olarak kabul ediliyor. Batının saygıyla andığı, bizim ise matematik kitaplarında yer bile vermediğimiz Harizmi, bilim tarihine yön veren ender insanlardandı. Onun matematik eserlerinden, Avrupa'nın üniversitelerinde 17. yüzyıla kadar ana ders olarak yararlanılmıştı.

Sibernetiğin babası: Diyarbakırlı Cezeri

 

Otomatik kapılar; kuyulardan su çeken aygıtlar; demir, kalay ve kurşun gibi metallerin hassas belirlenmiş yoğunlukları; pnömatik aletler; otomatik kontrol sistemleri... Tüm bunlar, 850 yıl önce "Cezeri" tarafından bulunmuştu!

Batı dünyasında adı "Al Jazari" olan, "Bedi-üz Zaman Ebu'l-İzz İsmail el Razzaz el-Cezeri", 1136 yılında Diyarbakır'da dünyaya geldi. Cezeri, günümüzde "İnsan müdahalesi olmadan kendi kendini idame ettirebilen" sistemleri inceleyen "sibernetik" biliminin babası sayılıyor. "Kitab-el Hiyal" adlı ünlü eserinde, su saatleri, otomatik kontrol düzenleri, fıskiyeler, kan toplama kapları, şifreli anahtarlar ve robotların tasarımlarına yer vermiş ve "bunların nasıl gerçekleştirileceğini" anlatmıştır.