Bazı Osmanlı tarihleri, Osman Gazi'nin zaman zaman “Divan” topladı­ğını söyler. Ancak bunlar muhtemelen aşiret yönetimin­deki toplantılardan birisiydi. Üyeleri ve toplanma şekli belirlenmiş Divan-ı Hümayun değildi. Orhan Gazi devrinde, dev­let idaresinde “vezir” adı veri­len bir görevlinin ortaya çık­masından sonra, Divan-ı Hü­mayun örgütlenmesi de ger­çekleşti.

Aşıkpaşazade Tarihi, dev­let adamlarının Divan toplan­tılarına burmalı dülbend, yani bir çeşit sarıkla katıldıklarını yazar. Bu da Divan'ın belli Orhan Gazi döneminde kurul­duktan sonra, dev­letin büyümesine paralel olarak geli­şimini sürdürüp, Fatih Sultan Meh­med zamanında klasik halini aldı.

Fatih devrine kadar, Di­van-ı Hümayun bizzat padişahların başkanlı­ğında, bu tarihten sonra da veziriazamın riyasetinde top­landı. Padişah, Divan başkan­lığını bıraktı. Bu değişim, Fetih'ten son­ra, Roma'nın İmparatorluk, İs­lâm devletlerinin Sultanlık ve Türklerin Hakanlık gelenekle­rini Fatih'in kendi kişiliğinde birleştirme fikrinin sonucuydu. Fatih'in devletin idari teşkilat ve teşrifatında, yani protokolünde mey­dana getirdiği büyük yapısal değişim neticesinde, yeni bir çehreye kavuşan Divan-ı Hü­mayun'a katılanlar, iki ana gruba ayrılmaktaydı: Erkân-ı erbaa ismiyle anılan ve başta sadra­zam olmak üzere, vezirler, kazaskerler, defterdarlar ile nişancıdan oluşan ilk zümre Divan'ın aslı olup, orada fikir beyan etme ve karar ver­me yetkisine sahip­tiler.