Başta Halil İnalcık olmak üzere, Osmanlı tarihi araştırmacıları, 16. Yüzyıl’ın sonlarında, Osmanlı İmparatorluğu’nun düzeninin bozulmasını şu şekilde izah ederler;

a) Nüfus artışı:

16. Yüzyıl’da Osmanlı İmparatorluğu’nda şehirlerde yüzde 80-90, köylerde ise yüzde 40-60 civarında bir nüfus artışı olmuştur. Bu artış yüzünden, topraksız kalan köylülerin askeri mesleklere ve medreselere koşmaları, devletin dengesini altüst etmiştir.

b)Askeri sistemdeki değişim:

Kanuni döneminde meydana gelen Şehzade Bayezid isyanından sonra İstanbul’un dışındaki şehirlere de asayiş sağlamak için yeniçerileri yerleştirmişti. Gittikçe yaygınlaşan bu durum, yeniçerilerin imtiyazından faydalanmak isteyen insanların da bu askeri zümreye kaymalarına yol açtı. 16.,Yüzyıl’ın sonlarına doğru, Avrupa’daki askeri sistemlerde değişim yaşanmıştı. Bu dönemde, atlı askerler yerine tüfekli piyade, ön plana çıktı. Osmanlılar, 1579-1606 yılları arasında Avusturya ile yaptıkları savaşlarda tımarlı sipahilerin, silah ve çarpışma açısından, artık uygun olmadığını fark etmeye başladılar. Devrin şartlarına cevap vermeyen tımar sitemi yavaş yavaş gerilerken, yerini tüfekli askerler aldı. Yeniçeri sayısı arttı

c) Celali isyanları:

Savaşların bittiği dönemlerde veya bağlı bulundukları sancakbeyi veya beylerbeylerinin azli gibi bir durumda, işsiz kalan saruca-sekbanlar eşkiyalık yaparlardı. Bu grupların ve savaşlara gitmedikleri için ordudan atılan tımarlı sipahilerin meydana getirdiği Celali İsyanları, 1596-1610 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu’nun bütün sistemini alt üst etti.

d) Mali buhran:

16.Yüzyıl’ın son çeyreğinde Amerika’dan Avrupa’ya akan altın ve gümüş, Eski Dünya’daki ekonomik dengeleri alt üst etti. ‘Fiyatlar İhtilali’ denilen enflasyon her tarafı sarstı. Osmanlı da bundan etkilendi.

e) Dünya iktisadi sistemindeki değişim:

16.Yüzyıl’da dünyanın ekonomik düzeni değişti. Akdeniz bölgesinde Hindistan bağlantılı ekonomik sistem yavaş yavaş kalktı. Osmanlılar, Portekizlilerle mücadele sonucunda, Hindistan ticaretini bir süre daha canlı tutabilmişlerdi. Ancak 17.Yüzyıl’dan itibaren İngiliz ve Hollandalıların bu ticarete el atmaları, Akdeniz ekonomilerine, dolayısı ile de Osmanlı İmparatorluğu’na büyük bir darbe vurdu. İran ve Rusya ticaretinde İngilizlerin oynadıkları aktif rol, bu bölgelerle yakın ilişkide olan Osmanlı’yı olumsuz yönde etkiledi. Bu dönemde dünyada ayni ekonomiden nakdi ekonomiye de geçiş olmuştu. Bu yüzden ayni ekonomiye dayanan tımar sisteminin yerini, zamanla, gelirlerin merkezde toplandığı iltizam sistemi almıştır.