Orta İtalya'da MÖ 8. yüzyıldan 3. yüzyıla kadar gelişen Etrüsk uygarlığının mimarisi, hem fethedilen Romalılar hem de zaman tarafından büyük ölçüde yok edilmiştir, ancak Etrüsklerin Roma mimarisi üzerindeki etkisi ve binalarının sonraki yazarlar üzerinde yarattığı izlenim, neyin eksik olduğuna dair umut verici ipuçları vermektedir. Tarquinia, Vulci, Veii ve Cerveteri gibi yerlerdeki çanak çömlek modelleri, mezar resimleri ve kazılar, Etrüsk mimarlarının hem yenilikçi hem de hırslı olduklarının somut kanıtlarını ortaya çıkardı. Toskana sütunu, kemerli kapı, atriyumlu özel villa ve abartılı pişmiş toprak süslemelere sahip etkileyici yükseltilmiş platformlardaki büyük ölçekli tapınaklar, İtalya'daki kültürel halefleri tarafından kopyalanacak ve uyarlanacak yeniliklerden sadece birkaçı.

Yeniden Yapılanma Sorunları

Ne yazık ki, Etrüsklerin şehirlerini ve binalarını yeniden inşa etmek, herhangi bir önemli kalıntının olmaması nedeniyle zorlaşmaktadır. Ne yazık ki, bu uzun ve etkili medeniyet için Parthenon veya Pompeii yok. Buna ek olarak, çok sayıda Etrüsk kasabası, ortaçağ ve modern dönemlerde daha sonraki şehirler tarafından tamamen kaplandı ve bugün herhangi bir kazıyı sorunlu veya imkansız hale getirdi. Başka bilgi kaynakları gereklidir ve neyse ki Etrüsklerin kendileri, ilkel kulübelerden büyük tapınaklara kadar binalar şeklinde yapılmış mezar resimlerinde ve çömlek kaplarında mimari tasvirlerinde bunu sağlayabilirler. Romalı yazarlar da hayranlık uyandıran betimlemeleriyle Etrüsk mimarisine ilişkin daha fazla bilgi edinmemize katkıda bulunmuşlardır. Son olarak, hiçbir metne veya rekonstrüksiyona ihtiyaç duyulmayan bir alan, yüzyıllar boyunca tümülüslerden çok sayıda ölü nesli barındıran büyük taş tonozlu odalara dönüşen Etrüsklerin inşa ettiği hayatta kalan binlerce mezardır.

Etrüsk Konutları

Etrüsk mezarları taş veya kayaya oyulmuş odalar kullanılarak yüzyıllarca dayanacak şekilde inşa edilmiş gibi görünse de, günlük ev mimarisi daha çabuk bozulan malzemelerden inşa edilmiştir: ahşap, güneşte kurutulmuş kerpiç veya duvarlar için paçavra ve sıva. Acquarossa'daki MÖ 7.-6. yüzyıla ait dairesel ve oval kulübe örnekleri, oradaki duvarların bir zamanlar alçı kaplamaya sahip olduğunu göstermektedir. Ahşap direkler ek destek sağladı ve sazdan bir çatıyı tuttu. Taş bazen temeller ve alt katlar için kullanılmıştır. Daha büyük kamu binalarında olduğu gibi, evlerin çatıları da palmet, lotus motifleri ve figürinler gibi pişmiş toprak ilavelerle süslenmiş olabilir. Aynı malzemeden eyer kiremitleri, dikdörtgen binaların çatısının tepesini korurken, içinde bir delik bulunan bir merkez kiremit örnekleri, ya ışığı kabul etmek ya da dumanın kaçmasına izin vermek için yapılmış yuvarlak yapılardan hayatta kalır. Acquarossa'dan gelen böyle bir kiremit, yağmur durumunda deliği kapatmak için bir disk kapağı ile geldi. Kirişler, açıkta kalan uçlara pişmiş toprak plakalar çakılarak korunmuştur. Sonunda, çatı kiremitleri sazın yerini alacaktı.

MÖ 6. yüzyılın başlarından itibaren evlerde, bazen bir salon ve özel bir avlu içeren, birbiriyle bağlantılı birden fazla oda bulunur. Bunların hala tek katı var. Kazılar, ilk toplulukların ortak bir avlu etrafında düzenlenmiş birkaç ev ile bazı temel planlama biçimlerine sahip olduğunu göstermektedir. Bu, evlerin arasına yerleştirilen ve sarnıçlara açılan kayaya oyulmuş drenaj kanallarının inşası için de avantajlıydı, ancak bazı kasabalarda merkezden uzaklaştıkça binaların yerleşimi daha gelişigüzeldi.

6. yüzyılın ortalarından itibaren, muhtemelen Küçük Asya ve Fenike mimarisinden etkilenen daha büyük özel binalar, sütunlarla desteklenen üçgen çatılara sahipti. Bir atriyumu, ortada gökyüzüne açık bir giriş holü ve ortada yağmur suyunu toplamak için zeminde sığ bir havzası vardı. Karşısında ocaklı ve sarnıçlı büyük bir oda ve hizmetçilerin kaldığı yan odalar vardı.

Erken Etrüsk yerleşimleri, kolayca savunulabilen platolar ve sırtlar üzerine inşa edildi, ancak saldırıya açık olduğu düşünülen yerlerde bulunan bu kasabalar, taş duvarlar ve hendeklerle daha da korunuyordu. Marzabotto'daki yerleşim, kuzey-güney eksenine göre yönlendirilmiş ve ızgara düzenine yerleştirilmiş MÖ 5. yy binaları ile şehir planlamasının güzel bir örneğidir. Etrüsklerin özellikle planlama ve binaların düzeniyle bağlantılı ritüeller ve ayinlerle ilgilendiklerini ve belirli düzenlemeleri hayırlı olarak gördüklerini biliyoruz.

Etrüsk Tapınakları

En eski Etrüsk kutsal mekanlarının konuşacak bir mimarisi yoktu, sadece ayinlerin yapıldığı bir sunak ile kutsal olarak tanımlanan bir açık alandı. Bazı bölgelerde, kehanetlerin görülebileceği dikdörtgen bir podyum vardı. Zamanla, muhtemelen sadece ahşap ve sazdan binalar, konaklama da dahil olmak üzere çeşitli işlevleri olan kutsal alan içinde inşa edildi. İlk Etrüsk taş tapınağı MÖ 600 civarında Veii'de ortaya çıkar. İkincil binaların da taştan inşa edildiği, daha sonra Cortona'daki MÖ 6. yüzyıldan kalma sunak platformu tarafından doğrulanmaktadır. 5 x 6,5 metre ölçülerinde ve 2 metre yüksekliğe ulaşan sunağa korkuluklu 10 basamaklı bir merdivenle ulaşılır. Bu tür ikincil binalar ve kutsal alanın kendisi, genellikle, ara sıra kesme blokların destekleriyle noktalanan alçak bir moloz duvarla veya hatta bütün bir dış cephe kesme taşla çevriliydi.
Etrüsk tapınak mimarisinin, günümüze ulaşan örneklerin olmaması nedeniyle yeniden inşa edilmesi zor olmuştur. Romalı mimar ve yazar Vitruvius, sütunlu bir revak ve arka iç kısımda üç küçük oda ile ayrı bir 'Toskana tapınağı' tanımlamaktadır, ancak kanıtlar bazı temel özellikler ortak olsa bile daha çeşitli bir gerçekliğe işaret etmektedir.

Tapınaklar, dikdörtgen olduğu belli olan Yunan tapınaklarından farklı olarak neredeyse kare şeklindedir ve çok daha yüksek bir platform üzerine yerleştirilmiştir. Sütunlar Toskana tipi olarak bilinir ve Dor düzeninde olduğu gibi yivleri yoktur, ancak bir kaide üzerinde dururlar. Bunlar, derin bir sundurma oluşturarak girişi sarkan çatıyı destekler.

En iyi belgelenmiş Etrüsk tapınaklarından biri (MÖ yaklaşık 510) Veii'deki Portonaccio Tapınağı. Kenarlar boyunca 18,5 m ölçülerinde volkanik tüf bloklarından kareye yakın bir kaide üzerine inşa edilmiştir. Önden basamaklı girişi, sütunlu verandası, yan girişi ve üç bölmeli cellası ile Vitruvius'un tanımına uymaktadır. Çatı, pişmiş topraktan yapılmış, parlak bir şekilde boyanmış gerçek boyutlu figür heykeliyle süslenmişti, uzun adımlarla ilerleyen bir Apollo figürü hayatta kaldı. Havvalardaki antefixler, yine pişmiş topraktan, Maenadları ve Gorgonları temsil ediyordu. Tapınak muhtemelen Menrva'ya (Athena/Minerva'nın Etrüsk versiyonu) adanmıştır. Benzer büyük tapınaklara sahip diğer yerler arasında Cerveteri, Tarquinia (Ara della Regina) ve Vulci'nin (Büyük Tapınak) üç limanından biri olan Pyrgi (Tapınaklar A ve B) bulunur. Yunan tapınaklarında olduğu gibi, asıl sunak ve dini törenlerin yeri tapınağın dışında kaldı.

Etrüsk Mezarları

Yere yontulmuş basit taş oyuklar, bir kavanoz ölünün külü ve bunlara yerleştirilmiş birkaç günlük nesne, yerini tümülüslerle çevrili daha büyük taş mezarlara ve hatta daha sonraları genellikle düzenli sıralara yerleştirilmiş bağımsız binalara bıraktı. Bu son 7-5. yüzyıl tümülüsleri ve blok mezarlar, mücevherler, yemek servis takımları ve hatta savaş arabaları gibi ölülerin yakılmamış kalıntılarıyla gömülü daha etkileyici mallara sahipti.

Tümülüsler, dairesel bir tüf blok kaide ve daire şeklinde düzenlenmiş alt sıralardan yapılmıştır. Alternatif olarak, seçilen alanda mevcut kayadan kesilirler. Bu alçak duvarlar basit kalıplanmış dekorasyona sahip olabilir. Taş bir koridor, boyalı pencereleri ve kapıları olan bir evi andırmak için yapılmış veya en erken durumda, alçak tavanı çadır kumaşını taklit etmek için boyanmış ve böylece daha erken Etrüsklerin ölüleri çadırlara gömme uygulaması olan merkezi bir odaya götürür. Volterra'daki MÖ 7. yüzyıldan kalma mezar gibi bazı koridorlar ve odalar, giderek azalan küçük taş blok halkaları tarafından oluşturulan kubbeli çatıya sahiptir. Drenaj, Populonia'daki Savaş Arabaları Mezarı'nda görüldüğü gibi, çatıya eğimli taş levhalar yerleştirilerek veya tüm mezarın eğimli bir taş temel üzerine inşa edilmesiyle sağlandı. Tüm yapı daha sonra bir toprak höyüğü ile kaplandı. Cerveteri gibi en büyük tümülüslerin bazıları 40 metreye kadar çapa sahiptir. Bu mezarların çoğu birkaç nesil boyunca kullanılıyordu.

MÖ 6. yy'da üçgen çatılı küçük bağımsız bloktan yeni bir tür mezar ortaya çıktı. Bu küp benzeri yapılar en iyi Cerveteri'nin Banditaccia nekropolünde görülür. Büyük taş bloklar kullanılarak inşa edilmişlerdir ve yine sahada doğal kaya içerebilirler; her birinin tek giriş kapısı vardır ve içlerinde ölünün yatırıldığı taş sıralar, oyma sunaklar ve bazen de taş oturma yerleri vardır. Sıra sıra dizilmiş mezarlar, belki de o dönemde şehir planlamasıyla daha fazla ilgilenildiğini gösteriyor.

Helenistik döneme ait Etrüsk mezarları, en iyi Chiusi'de görülen iki yeni tasarıma dönüşüyor. Bir tip iyi kesilmiş bloklardan inşa edilmiştir ve Makedon mezarlarına çok benzeyen beşik tonozludur. İkinci tip çok daha etkileyici bir giriş tüneline sahiptir; bazılarının uzunluğu 25 metreye kadardır. İç mekanlar ise, aksine, üzerlerine mezar küpleri ve lahitlerin yerleştirildiği sekiler ve nişlerle çevrili basit dikdörtgen veya haç biçimli bir oda ile daha sadedir. Bu mezarlar da birkaç nesil boyunca kullanılmış ve bazı durumlarda giriş tünelleri, sonu olmayan bir oda inşa edilmeden mezarın kendisi haline gelmiştir; bir örnekte kalıntıları yerleştirmek için 39 niş vardır.

Etrüsk seçkinlerinin mezarlarının duvarları, mitolojiden, dini uygulamalardan ve Etrüsk günlük yaşamından, özellikle ziyafet ve danslardan renkli ve canlı sahnelerle boyanmıştır. Mimari özellikler, bu tür sahneleri çerçeveleyen mevcut veya hatta bunlarda tasvir ediliyor. Mezarlarda, örneğin merhumun bir sonraki hayata geçişi için bir metafor olarak, genellikle boyalı bir kapı ve çerçeve bulunur. Boyada görünen diğer özellikler arasında pencereler ve sütunlar bulunur ve bunlar gerçek binaların arkeolojik kazılarını doğrulamada yardımcı olur.

Miras

Etrüsk mimarisinin tonozlu tavanları, kemerleri, Toskana sütunu ve anıtsal şehir kapıları, daha sonraki Roma mimarlarını etkileyecek ve ilham verecektir. Gerçekten de, Etrüsk inşaatçıları, Roma'nın en önemli erken tapınağından, Capitoline Tepesi'ndeki MÖ 6. yüzyılda Jüpiter Optimus Maximus'un tapınağından sorumluydu. Etrüsk kemerli kapıları, Roma tasarımının diğer birçok alanında olduğu gibi, çok daha görkemli ve gösterişli hale gelecek ve sonunda zafer takı haline gelecekti. Etrüsklerin Hellenistik dönemden kalma mezarları çok sayıda kalıntıya yerleştirmek için kullanması, Romalıları yüzlerce kalıntının birden fazla seviyede düzgün bir şekilde gömüleceği daha sonraki columbaria'larında etkileyecektir. Son olarak, atriyum ev tasarımı, Etrüsklere olan mimari borçlarını kabul ederek ona atrium tuscanicum adını veren Romalılar tarafından da benimsenmiş ve uyarlanmıştır.

kaynak: https://www.worldhistory.org/Etruscan_Architecture/