GEZİ ROTAMIZ: EFES (EPHESUS) ANTİK KENTİ -Friendz10

Yaklaşık 125 yıldır kazılan Efes (Ephesus) Antik Kenti, İzmir Selçuk'ta yer alır. Efes’teki ilk arkeolojik kazılar British Museum adına J.T. Wood tarafından 1869 yılında başlamıştır. Wood’un ünlü Artemis Tapınağını bulmaya yönelik bu çalışmalarına 1904 yılından sonra D.G. Hogarth devam etmiştir. Bugün de çalışmalarını sürdüren Avusturyalıların Efes’teki kazıları ilk olarak 1895 yılında Otto Benndorf tarafından başlatılmıştır. Avusturya Arkeoloji Enstitüsü’nün 1. ve 2. Dünya Savaşları sırasında kesintiye uğrayan çalışmaları 1954 yılından sonra aralıksız devam etmiştir. Efes’te Avusturya Arkeoloji Enstitüsü’nün çalışmalarının yanı sıra 1954 yılından itibaren Efes Müzesi de T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı adına kazı, restorasyon ve düzenleme çalışmalarını sürdürmektedir.

Efes'in tarihi günümüzün 8 bin yıl öncesine dayanır. Kazılarda bulunan taş ve bronz baltalar, iğneler, açkılı seramik parçaları, ağırşaklar, obsidyen (volkanik cam) ve sileks (çakmak taşı), deniz kabukluları, öğütme ve perdah aletleri Neolitik döneme tarihlendirilmiştir. Efes yakınlarında bulunan höyüklerden elde edilen bu malzemeler kentin tarihi hakkında detaylı bilgi vermektedir. Bir liman kenti olan Efes M.Ö. 6.yy’da yani Antik Yunan döneminde günümüzde sadece bir sütunu ayakta olan Artemis Tapınağı çevresine taşınmıştır. Efes’in şu an gezilen kısmındaki alanlar ise M.Ö. 4.yy’a tarihlenmektedir. M.Ö. 300 yılında Lysimahkos tarafından yeniden kurulan kent, Miletli Hippodamos'un bulduğu ‘Izgara Plan’a göre inşa edilmiştir. Bu plana göre, kentteki bütün cadde ve sokaklar birbirini dik olarak keser. Helenistik ve Roma dönemlerinde en görkemli zamanlarını yaşayan Efes, Asya Eyaleti'nin başkenti olmuş ve nüfusu o dönem 200.000 kişiyi aşmıştır. İmparatorun Augustus olduğu dönemde, her yer mermerden yapılmış anıtsal yapılarla donatılır. 4.yy’da limanın dolması ile Efes’te ticaret gerilemiştir. Hadrianus’un limanı temizletme çabaları yeterli olmamış ve Efes denizden uzaklaşmıştır. 7. yüzyılda Araplar bu kıyılara saldırmışlardır. Bizans döneminde tekrar yer değiştiren ve ilk kez kurulduğu Selçuk'taki Ayasuluk Tepesi'ne gelen Efes, 14.yy’da Türkler tarafından alınmıştır. 16.yy’dan itibaren ise giderek küçülmeye başlamıştır.

Pekçok dönem ve kültür geçen kentte son yapılan araştırma ve kazılarda Efes çevresindeki höyükler (tarih öncesi tepe yerleşimleri) ve kalenin bulunduğu Ayasuluk Tepesi’nde Tunç çağları ve Hititler’e ait yerleşimler saptandı. Hititler Dönemi’nde kentin adı Apasas'tı. MÖ 1050 yıllarında Yunanistan’dan gelen göçmenlerin de yaşamaya başladığı liman kenti Efes, M.Ö. 560 yılında Artemis Tapınağı çevresine taşındı.

Önemli bir liman kenti olan Efes, Doğu ve Batı arasında bir kapı görevindeydi. Bu konumu Efes'in çağının en önemli politik ve ticaret merkezi olarak gelişmesini ve Roma döneminde Asia eyaletinin başkenti olmasını sağladı. Tabii Efes'in bu kadar önemli olmasının tek sebebi bunlar değildi.

Anadolu'nun ana tanrıça (Kybele) geleneğine dayalı Artemis kültünün en büyük tapınağı da Efes'te yer almaktaydı. Efes'teki Artemis Tapınağı dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul edilmektedir. Anadolu'nun batı kıyısında, bugünkü Selçuk ilçesinin 3 km uzağında bulunan Efes önce önemli bir Yunan kenti, daha sonra da önemli bir Roma kenti oldu. Klasik Yunan döneminde İonia'nın on iki şehrinden biriydi. Bugün gezilen Efes Büyük İskender’in generallerinden Lysimakhos tarafından M.Ö. 300 yıllarında kuruldu. Helenistik ve Roma çağlarında en görkemli dönemlerini yaşayan Efes, Asya eyaletinin başkenti ve en büyük liman kenti olarak 200.000 kişilik nüfusa sahipti. Efes, Bizans Çağında tekrar yer değiştirdi ve ilk kez kurulduğu Selçuk’taki Ayasuluk Tepesi’nde konumlandı. 1330 yılında Türkler tarafından alınan ve Aydınoğulları’nın merkezi olan Ayasuluk çevresince daralmaya başladı. 1923 yılında Cumhuriyetin kuruluşundan sonra Selçuk adını aldı ve bugün yaklaşık 40.000 kişilik nüfusa sahip turistik bir yer haline geldi.

*Görsel Efes Arkeoloji Müzesi'nde yer alan bir eserdir.