"Tanrım ve anam Batı'da yaşarlar, onlardan ayrılma­yacağım." Beyazlara karşı direnen Navajoların son şefi Manuelito konuşan. "Üç ırmağı, Grande, San Juan ve Colorado'yu hiçbir zaman aşmamamız gerekir; bu hal­kımın bir geleneğidir. Chuska Dağları'nı da terk ede­mem. Orada doğdum. Orada kalacağım. Kaybedecek bir canını var, onu da diledikleri zaman gelip alabilir­ler, ama ne olursa olsun yurdumu terk etmeyeceğim..." Navajolar bugün Arizona, New Mexico, Utah, ve Colo­rado eyaletleri arasında 65 bin kilometrekarelik bir bölgede yaşıyor. Kuzey Amerika'nın en büyük Kızılderili re­zervasyonu burası. Coğrafi olarak Colorado Platosunun bir parçası sayılıyor. Deniz seviyesinden yüksekliği bin ile üç bin metre arasında değişen bu uçsuz bucaksız düz­lükler, Navajolar için dört kutsal yönü işaret eden dört kutsal dağ ile çevrili. Bu topraklara girerken beni ilk kar­şılayan San Francisko Dağı da bunlardan biri.

Hüzünlü bir karşılayış tabii... Özellikle 19. yüzyılın sonlarında yıllarca süren kanlı savaşlara ve katliamlara tanık olmanın verdiği bir hüzün. Ama bunlar, bugün Amerikan okullarındaki tarih kitaplarında Amerika'nın ilk kurucularının kahramanlıkları, altın arayıcılarının ba­şarıları ve kovboyların şanlı hikâyeleri olarak anlatılıyor. Kurt ve baykuşun soyundan geldiğine inanan Nava­joların yaşadığı topraklara kapıyı andıran iki kayanın arasından yürüyerek girmiştim. Küçük Chinle kasaba­sının ardından işaretsiz yolları, insansız vadileri geçip bir sırtta durmuştum; Navajo yurdunun kalbinde, dire­nişin son kalesi Chelly (Shay-ii) Kanyonu'nda.

Yukarıdan bakıldığında bugüne kalan birkaç şeftali ağacı artık seçilmiyordu. Oysa 137 yıl öncesinin o soğuk kışına girilirken binlercesi sıralıydı kanyon boyunca."Kırlar ve madenlerle kaplı muhteşem bir ülke" de­mişti General Carleton, New Mexico için yazdığı rapor­lardan birinde. Benzeri ifadeler yani Kızılderili toprak­larını ekonomik açıdan değerlendirmek, 19. yüzyılda Amerika'nın batısındaki üst rütbeli subayların görevle­ri içinde sayılan işlerden biriydi. Ardından buraları zor kullanarak ele geçirmek geliyordu şüphesiz.

Aynı zamanda bu ifadeler Avrupa'dan gelen milyon­larca göçmenin beslediği toprak talebini çılgınca kö­rüklüyor, yeni bir hayat kurma ve zengin olma hırsıyla dolu beyazların binlerce kilometreyi aşmaya çalışırken hayallerini besliyordu. "Gerçekten de Tanrı'nın sevgili kuluymuşuz... Burada ayaklarımızın dibinde kum gibi altın kaynıyor, bize yalnız toplaması kalıyor" diyordu yine o "omuzu kalabalık" Carleton.