Popescu-Judetz'in kopyasını edine­bilmek uğruna tercüme bürolarında aylarca dirsek çürüttüğü Dimitrie Cantemir'in elyazması kitabı İstanbul Üniversitesinin Türkiyat Enstitüsü Kitaplığında saklanıyor ve bu da dünyada tek nüsha. Kantemiroğlu, önce sayfalar dolu­su bir teori bölümü yazar kitabına... Ses sistemini, makamları, usulleri anlatır, sonra kendi icadı olan sis­temle 300'den fazla saz eserinin no­tasını verir. Onun yazmadığı eserleri, aynı yüzyılda bir başka Mevlevi müzis­yen, Mustafa Kevserî Dede notaya alır... Diğer elyazmalarında olduğu gibi Kevseri'nin mecmuası da tek nüshadır ve bugün bir özel kolleksi­yonda, gün ışığına çıkartılacağı günü beklemektedir.

Bir başka şeyh: NASIR ABDÜLBAKİ DEDE

 

Sırada bir başka Mevlevi Şeyhi, Nasır Abdül­baki Dede vardır... Dünyadan 1821'de ayrılan Abdülbaki Dede, ön­ce musikinin tekniğini anlattığı bir kitap yazar, adını "Tedkik ve Tah­kik" koyar, sonra "Tahririye" diye bir bölüm ekler sonuna... Tahriri­ye'de, kendi icadı olan bir tür Ebced notasıyla kaydettiği eserler vardır: Zamanın hükümdarı Üçüncü Se­lim'in gene kendi buluşu olan Suzidi­lâra makamında bestelediği iki saz eseriyle ayni makamdaki Mevlevi ayini ve Seyyid Ahmed Ağa'nın peş­revi. Bu dönemde Türkiye batılılaşma yoluna girmiş ve birşeyler değişme­ye başlamıştır... Ülke yeni arayışlar içindedir ve notada da yaşanır bu arayışlar...

Ermenice bir sistem: HAMPARSUM LİMONCUYAN

 

Arayışlara cevap verenlerden biri, Hamparsum Limoncuyan adında bir Ermeni'dir ve tarihe "Hamparsum Notası" diye kendi adıyla anılan bir sistemin mucidi olarak geçecektir. Hamparsum'un notası, sekiz adet basit işarete dayanır. Tiz perdelerde bu işaretlerin alt veya üst taraflarına ya bir kuyruk takılır, yahut bir çizgi eklenir; ritm değerleri de, şekillerin üzerlerine birkaç basit işaretin yer­leştirilmesiyle halledilir. Hamparsum notası, Türk Müzi­ği'ndeki özel seslerini tamamını gös­termekte yetersiz kaldığı için bir hayli eleştirilmiştir ama, repertuvarı oluşturan eserlerin binlercesi, geç­mişte Hamparsum'la yazılıp kaybol­maktan kurtulabilmiş ve bugüne bu sayede gelebilmiştir.