İnsanların birbirine güveninin hiç kalmadığı ve herkesin birbirinden şüphe etmeye başladığı bir toplum düşünün. Böyle bir toplum aslında belli bir noktadan sonra kendi şüphesini kendisi üretmeye başlamıştır ve ortada bir sebep yokken bile veyahut da elle tutulur bir sebep yokken bile en ufak belirtilerden bile insanlar birbirlerine güvenmemeye başlamışlardır. Yani şöyle düşünün birisinin herhangi bir konuda herhangi bir toplumsal sınıfa ait olduğunu gösteren bir iz gördünüz ve o toplumsal sınıfa aslında güvenmiyorsunuz. Ama o da size güvenmiyor. Sizin toplumsal sınıfınıza güvenmiyor. Ve toplumdaki diğer toplumsal sınıflar da birbirine güvenmiyor. İnsanlar birbirlerinin insani değerlerine bakmaktansa kimlerden veya nereden olduklarına bakıyorlar. Ve böylece şüphe sarmalı denilen şey oluşmuş oluyor.

Peki bir toplum bu hale nasıl gelebilir? Yani böyle bir sarmal nasıl oluşabilir? Böyle bir sarmalın oluşması için birkaç tane farklı durumun aynı anda yaşanıyor olması gerekir. Birincisi, büyük bir belirsizlik. Yani toplumun geleceğinin ne yöne gideceğinin belli olmadığı bir belirsizlik. İkincisi, büyük bir ekonomik problem. Üçüncüsü, ahlaki çöküntünün yaşanması. Ve dördüncüsü de, yasaların uygulanamaması. Bu dört durum bir araya geldiği zaman, şüphe sarmalının oluşmaması için neredeyse hiçbir sebep kalmaz.

Belirsizliğin şüphe sarmalına olan etkisi, insanların geleceğe karşı olan umutlarını kaybetmeleriyle ilgilidir. Geleceğe karşı umudunu kaybetmiş olan insan, hayatının devamlılığı için çözümü, başka insanlara zarar vermek pahasına işler yapmakta arayabilir. Bir insan belirsizlik içerisinde bu şekilde kaybolursa eğer bir suçlu olma potansiyeli artar, zarar vermek potansiyeli artar. İşte bu yüzden geleceğe dair belirsizliğin yaşanması, insanların birbirinden şüphe edeceği bir ortamın oluşmasında son derece etkili olabilir.

Ekonomik problemlerin şüphe sarmalına olan etkisi ise, ekonomik sıkıntıların insanların kendi temel ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanacağı hale gelmesiyle birlikte, insanların suç işleme potansiyelinin artmasıyla ilgilidir. Şöyle düşünün, belki bir yüzük olmadan veya lüks bir araba olmadan yaşayabilirsiniz. Ama eğer ekonomi sizin bir barınağa, yiyeceğe, giyeceğe ulaşmanızı engelliyorsa, sizin insani temel değerlere ulaşmanızı engelleyecek kadar kötüye gitmişse, işte buradaki ekonomik problem insanların suç işlemesine sebep olabilir. Ve bu suç da şüphe doğurabilir. Ve şüphe sarmalına ekonomik sıkıntılar bu şekilde katkı yapabilir.

Evet, ve geldik belki de şüphe sarmalının en önemli sebebine. Ahlaki çöküntü, şüphe sarmalının oluşmasındaki en önemli sebeptir. Çünkü, yasalar, ekonomi veya toplumun iyi bir geleceğe doğru gidip gitmemesini sağlayacak olan her şey insanlar tarafından yönetilir. Ve ahlaklı insanlar bu unsurları yönetirse, zaten kötüye gidiş pek de söz konusu olmayacaktır. Ama bir toplumda ahlak kaybı yaşanmışsa, o toplumun ekonomisi de kötüye gider, yasaları da uygulanmaz ve kötü de yönetildiği için geleceğe yönelik bir belirsizlik başlar. Aslında ahlaki çöküntü tüm bu sarmalın temelini oluşturur. Önce ahlak çöker, sonra bu ahlaki çöküntü yönetim, ekonomi, yasalar, hukuk gibi alanlara sirayet eder. Ve ahlaki çöküntü insanların birey olarak birbirlerine güvenmemelerinin de en büyük sebebi olabilir.