Avrupa basınında, Abdül­hamid’i yeren sayısız karika­türe de rastlanır. Avrupa'da yaşayan Jön Türklerin de, Abdülhamid'in diktatörlüğü­nü vurgulamak için, karikatür kullandıkları bilinir. Övgülere gelince... Os­manlı topraklarında yayımla­nan bütün kitap ve gazetelerin Sultan'a övgülerle dolu olması şarttı. Sansürün etkisi karşı­sında, ayrıca Saray'dan alına­cak ödeneği kaybetmemek için, böyle davranmak kaçı­nılmaz oluyordu.

Her yıl bayramlarda ve Sultan'ın tahta çıkış yıldö­nümlerinde, gazetelerin birin­ci sayfaları hatta birkaç sayfa­sı, Abdülhamid'e övgü dolu yazı ve şiirleriyle çıkardı. Yerlilerinin Türkçe bilme­diği Trablusgarb vilayetinde yayımlanan resmi gazete bile Türk memurların şiirleriyle doluydu. 1900 yılında, Sul­tan'ın tahta çıkışının 25. yıl­dönümü dolayısıyla, tam bir sayfayı dolduran özel ekten bir örnek aktaralım.

“Vilayet Ticaret Mahkeme­si Reisi Mesud Efendi” imzalı bir şiirin mısraları şöyledir:

 

“Şairane safha-i âfâkı tezyin eyleriz

Gamı halkı vasfı ha­kan ile şirin eyleriz

Amme-i Osmaniyanla bâ kemal iftihar

Her sene bugünde hep icrayı ayin eyleriz

Şükrü mümkün vasfı mahsur olsa nezdi akılda

Günde bin Şehnameyi imla ve tedvin eyleriz.”

Meclisi Mebusan'ın kapa­tılması, Midhat Paşa'nın sü­rülmesi ve 1877 -78 Osmanlı­Rus Harbi'ndeki yenilgiden sonra, Abdülhamid'in politi­kalarını savunması için, Ah­med Midhat'a yazdırttığı “Üs­sü İnkılâb” kitabında, Sul­tan'ın özgürlükçü davranışla­rına bol övgü vardır. Zamanla, “hürriyetçilik” yakıştırmasının kalktığı; bunun yerini “dinin koruyucusu” sıfatının ön plana çıkarıldığı dikkatlerden kaçmaz.