Enver Paşa hesaplarını Mustafa Kemal'in “başarısızlığı” üzerine kurmuştu. Sakarya Zaferi'nden sonra işler değişti. Bolşevikler Enver'e sırt çevirdiler; yalnızca Ankara Hükümeti ile işbirliği yapma kararı aldılar. Enver de ümitsiz bir çabayla son çıkışını yaptı.

Henüz yirmi yaşındaydı. Erkânı Harbiye (Kurmay Subay) mektebinde­ki arkadaşı Kazım Karabekir'e soruyordu:

 

“- Kaşımdaki beyazlığın bir cihangirlik alameti olduğunu söylüyorlar ne dersin?" Başkalarının ne düşündü­ğü o kadar önemli değildi, kendisi buna inanıyordu. Napolyon'un yaşamına ilgi­si mutlaka bir benzerlik arayışının ürünü olmalı­dır. O Fransızlara ve Av­rupalılara özgürlük ve haklarını kazandırdıy­sa, Enver de Türklere ve Müslümanlara aynı şeyleri ka­zandıran kahra­man olmayı hep içinde yaşatmıştı.

31 Ekim 1918'de Mondros Ateşkesiyle Osmanlı Devleti ke­sin yenilgiyi ve tam teslimiyeti kabul edince, Birinci Dünya Sa­vaşı'na girişin sorumlusu sayılan İttihatçı liderler toplu halde Av­rupa'ya kaçtılar. Bir numaralı suçlu sayılan Enver Paşa, arka­daşlarından - özellikle Talat ve Cemal Paşalardan - ayrılıp, baş­latmış oldukları evrensel İslam ayaklanması girişimini kendi ba­şına gerçekleştirmek için önce Almanya'da sonra Rusya'da te­maslara girişti, Hatta Bolşevik­lerle işbirliğinden kaçınmadı. Asıl amacı, Anadolu'da başla­yan ve başında Mustafa Kemal Paşa'nın bulunduğu “Milli Mü­cadele'nin liderliğini” ele geçir­mekti.

1914- 1918 savaşı sırasında ve sonunda kaybedilenler o ka­dar büyüktü ki, İttihat ve Terak­ki'nin en damgalı yandaşları bi­le, o ismi artık kullanmak iste­miyorlardı. Nitekim Sivas Kong­resi'ne katılan üyeler “fırkacılık ve İttihatçılık yapmayacakları” konusunda daha başlangıçta yemin etmişlerdi. Ancak İttihatçı­ların komitacılığı zor aşılır bir güçtü ve Talat ile Cemal Paşala­rın aksine Enver, örgütünü - ken­di kendini lağvetmiş olsa da­ kullanmaya çalışmaktan geri kalmadı. Herhalde Napolyon'un Elbe adasındaki sürgününden geri dönüp tekrar ordularının başına geçişi örneğini aklından çıkaramıyordu.