Ermenice bir sistem: HAMPARSUM LİMONCUYAN

Arayışlara cevap verenlerden biri, Hamparsum Limoncuyan adında bir Ermeni'dir ve tarihe "Hamparsum Notası" diye kendi adıyla anılan bir sistemin mucidi olarak geçecektir. Hamparsum'un notası, sekiz adet basit işarete dayanır. Tiz perdelerde bu işaretlerin alt veya üst taraflarına ya bir kuyruk takılır yahut bir çizgi eklenir; ritm değerleri de, şekillerin üzerlerine birkaç basit işaretin yerleştirilmesiyle halledilir. Hamparsum notası, Türk Müzi­ği'ndeki özel seslerini tamamını göstermekte yetersiz kaldığı için bir hayli eleştirilmiştir ama, repertuvarı oluşturan eserlerin binlercesi, geç­mişte Hamparsum'la yazılıp kaybol­maktan kurtulabilmiş ve bugüne bu sayede gelebilmiştir.

Batı'nın "sızması": HACI EMİN EFENDİ

1886'da Hacı Emin Efendi adında birisi, 72 sayfalık bir kitap çıkartır. Adı, "Nota Muallimi"dir kitabın ve "batı notası" denilen evrensel nota sistemi, ilk kez bu kitapla adım atar Türkiye'ye. Sonraki yıllarda teoriciler, Türk Müziği'nin özel sesleri için özel di­yez ve bemoller çizip bu notaya ilave edecek ve sistem üzerindeki tartış­malar, günümüze kadar sürüp gele­cektir.

YENİ ARAYIŞLAR:

Müzisyen­lerimiz yüzyılımızın ilk çeyreğinde, batı notasının artık tek sistem olduğu günlerde bile yeni arayışlar içerisin­dedir. Rauf Yekta Bey'le Mustafa Nezih Albayrak'ın sistemleri gibi. Yurt dışındaki bilim çevrelerinde "Türkiye'nin tek musiki bilgini" ka­bul edilen Rauf Yekta Bey (1871-1935), 1919'da incecik bir kitap ya­yınlar. Adı, "Türk Notasıyla Kıraat-ı Musiki Dersleri"dir kitabın... Eski Ebced sistemine dayanan ama bir sekizlide 18 işaret yerine 24 sembol kullanan bir nota icat et­miş ve Yegâh makamında besteledi­ği Mevlevi Ayini'ni bu sistemle nota­ya almıştır. Önsözünde, "...bu nota tüm ihtiyaçlarımızı giderecektir..." demektedir ama, "Türk Notası", sa­dece o kitabın sayfaları arasında kalır.

No­tanın stenosu “YILDIRIM SİSTEMİ “

Sonraki yıllarda bir başka müzis­yen, ünlü İsmail Dede'nin torunların­dan biri, Mustafa Nezih Albayrak (ölümü: 1964) da bir sistem icat eder: "Yıldırım Sistem". Albayrak'ın buluşu, bir yerde no­tanın stenosudur. İster Ebced, ister batı notası olsun, bütün nota sistem­lerinin "zaman aldığını" yazar. Ona göre stenografık notanın en büyük yararı zamandan yaptığı tasarruftur ama, her nedense kimseler fark etmemiştir bu tasarrufu. Albayrak'ın notası da kapağında "İstenografık Mustafa Nezih Albay­rak Notası" yazılı olan kitabın içinde kalır, gider.