İspanyol komutan Hernando Cortes ve tepeden tırnağa silah­lı bir avuç askeri, Tenochtitlan kentinin kapısına ulaştıklarında gözlerine inanamamışlardı. Karşıla­rında, Venedik kentinin bile sönük kaldığı lüks ve büyük bir kent vardı... Bir gölün üzerinde kurulu olan kent, sayısız yapay adanın üzerine yayılı­yor ve çok sayıda köprü, kanalların üzerinden adaları birbirine bağlıyor­du. Çok geniş bulvarlara, sayısız ta­pınaklara sahip Tenochtitlan kentinin o tarihte nüfusunun 150.000 olduğu tahmin edilmişti. Bu rakam belki bu­gün için pek büyük bir şey ifade et­miyor, ama o tarihte Tenochtitlan'ı dünyanın en kalabalık bir-iki kentin­den biri yapıyordu.

Uzun yıllar kendi bölgelerindeki diğer halklar tarafın­dan "barbar" olarak nitelendirilmiş­lerdi. 13. yüzyılda, kendilerinden ön­ce kuzeyden Orta Amerika'ya doğru yürüyüşe geçen Toltekler'i izleyen Aztekler, tam 2 yüzyıl boyunca bu bölgeyi ellerinde tuttular. Çok katı kurallara sahip aristokrasisi, gelişmiş kurumlarıyla tarihin en güçlü merke­zi devletlerinden birini kurmuşlardı.

Bugün bütün tarihçiler, çıplak ayakla ve yırtık pırtık giysilerle ku­zeyden güneye doğru hareket eden bu kavmin, çok kısa bir süre içinde nasıl böyle güçlü bir imparatorluk kurabildiklerini araştırıyor. Bir grup tarihçiye göre, çok mükemmel birer savaşçı olan Aztekler, aynı zamanda olağanüstü bir uyum yeteneğine sahiptiler... Örneğin, uzun göç yolları boyunca, önlerine çıkan her halktan kendi­leri için iyi olanı almayı becermişlerdi.     Çok tanrılı dinlerinin de bü­yük ölçüde kuzeyde yaşarken temas halinde oldukları Kuzey Amerika yerlilerinin dini inançlarından kay­naklandığı belirtiliyor. Aztekler, kendilerini "Güneşin seçilmiş halkı" olarak görüyorlardı ve ona sık sık savaş esiri kurban ediyorlar­dı. Astronomi konusunda da zamanın diğer topluluklarına oranla çok daha ileri bilgilere sahiptiler.

Bugün tarihçilerin anlamaya çalış­tıkları bir başka konu da böylesine kısa bir süre içinde 100-150 bin nü­fusu bulan kentler oluşturan Aztek­ler'in kısa bir süre içinde bir avuç İs­panyol "conquistador"u tarafından kısa süre içinde yıkılmaları.